Türkiye’de çalışma saatleri kısalıyor mu?

22 Tem 2022

10:20

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin “Uzaktan Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği Çerçevesi: Sağlıklı ve Üretken Uzaktan Çalışma” adlı panelde çalışma saatleri hakkında konuştu. Bakan Bilgin konuşmasında geçmişte 8 saatten uzun olan çalışma saatlerinin azaldığını belirterek çalışma saatleri konusunda şunları söyledi:

“8 saati biz normal olarak algılamaya başladık. Oysa yeni teknolojiler, insanın emeğini ikame eden yeni bilgiler üretim sürecine girdikten sonra 8 saat mesai artık eski alışkanlığımızın bir parçası olarak duruyor diye düşünmemiz, eleştirmemiz lazım. Bugün birçok ülkede 8 saatin aşağıya çekilmesine dönük çalışmalar var. Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de bu konuda pilot bir uygulama başlatıldı. Bunlar yaygınlaşacak. Muhtemelen 25 yıl sonra 6 veya daha az saat fiziki çalışma, onun dışında uzaktan çalışmanın da olduğu çalışma biçimleri devreye girecek. Bu kaçınılmaz. Teknoloji emeği ikame ettikçe, teknoloji üretim sürecinin mekanla bağını kopardıkça bu değişmeler kaçınılmaz olarak ortaya çıkacaktır.”

Dünyadaki çalışma saatleri

Sanayi devrimi ile birlikte çalışma saatleri giderek arttı. 19. yüzyılın sonlarında ise ortalama haftalık 60 saate kadar ulaştı. Sonrasında çalışma saatleri giderek düştü. Zamanla hem ülkelerin kendileri hem de uluslararası anlaşmalar ve örgütler çalışma saatlerin limit getirdi.

1932’de ABD’de “Adil Çalışma Standartları Yasası” getirildi. Buna göre haftalık çalışma saati 40 saat ile sınırlandırıldı ve 40 saatten fazlası için 4 saatlik mesai sınırı getirildi. 1935’te “Kırk Saatlik Hafta Sözleşmesi” imzalandı. Sözleşmeyi 15 ülke imzalasa da sonrasında Uluslararası Çalışma Örgütü bu sözleşmeyi uymayı öneren “Çalışma Saatlerinin Azaltılmasına İlişkin Önerge”yi yayınladı. 2003’te ise Avrupa Birliği çalışma saatini haftalık ortalama 48 saat ile sınırlandıran direktif yayınlandı.

Our World in Data’dan aldığımız veriye göre 1870 yıllarında haftalık 60 saate yakın çalışma saatleri giderek düşüyor(Yıllık ortalama çalışma saati 52’ye bölünmüştür). 2017 yılında ise ortalama haftalık çalışma saatleri Almanya’da 26 saat, Fransa’da 29 saat, Birleşik Krallık’ta 32 saat, Brezilya’da 33 saat, ABD’de 34 saat ve Türkiye’de 35 saattir. Özellikle dünya savaşları döneminde çalışma saatlerinin hızlıca düştüğünü görüyoruz.

Türkiye’deki çalışma saatleri

Türkiye’deki haftalık ortalama çalışma saatleri de yıldan yıla azalıyor. Fakat 2010 ile 2015 arası çalışma saatlerinin en yüksek olduğu OECD ülkesi Türkiye’ydi. 2015’ten sonra ise Türkiye Kolombiya’nın altına düşerek en yüksek çalışma saatlerine sahip ikinci ülke oldu. 2003 yılında çıkarılan yönetmeliğe göre haftalık çalışma saati 45 saati geçemez. Günlük çalışma süresi ise 11 saati geçemez. Bu yönetmeliğe rağmen 2010 yılında ortalama çalışma saati haftalık 50,8 iken 2020 yılında 45,6 oldu.

Türkiye’de de çalışma saatleri gittikçe düşüyor. OECD verisine göre haftalık ortalama çalışma saati 2006 yılında 52,6 iken 2020 yılında 45,6’ya düştü.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün standardı

Uluslararası Çalışma Örgütü standart olarak haftalık 48 ile 40 saat arası çalışmayı belirledi. Organizasyon hükümetlerden de aşama aşama haftalık çalışma saatini 40’a kadar düşürmesini bekliyor. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün verilerine göre 2020 yılında Türkiye’de çalışanların yüzde 24,4’ü 48 saatin üzerinde çalışıyor. Avrupa ülkeleri ile karşılaştırdığımızda bu oran çok yüksek.

Çalışma saatleri ve verimliliği

Çalışma saatleri azalmasının önündeki engellerden biri üretimin azalması. Fakat, çalışma saatlerinin artması her zaman üretimi artırmayabilir. Çalışma saatleri ile çalışanların verimliliği incelendiğinde, ülkeler arasında daha çok çalışma saati azaldıkça çalışma verimi artıyor. Ayrıca, çalışma saatinin düşük olduğu ülkelere baktığımızda daha çok gelişmiş ülkeler olduğunu görüyoruz. Örneğin, Avrupa Birliği ülkelerinin çoğunda çalışma saatleri 40 saatten azken Kenya, Pakistan, Moğalistan, Lübnan, Mısır, Malezya gibi ülkelerde ise çalışma saati 44 saatten fazladır.

Teknolojinin çalışma hayatına olan etkisi arttıkça hem çalışma saatlerinde hem de çalışma koşullarında köklü değişimlere sebep olacağı söyleyebiliriz. Bu verilere bakarak çalışma saatlerinin uzunluğundan çok çalışmanın veriminin daha ön plana çıkacağı bir gelecek öngörülebilir.