Tartışma programlarındaki kadın konuk oranına ilişkin bir inceleme

9 Kas 2021

15:39

ℹ️ Metodoloji

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de televizyonda ve YouTube’da yayın yapan tartışma programlarındaki kadın konuk sayısını tespit etmektir. Geleneksel medya ve yeni medyada yayınlanan tartışma programlarındaki kadın konuk sayılarını ortaya koymak iki mecra arasındaki farklılıkları öne çıkarmak açısından da önemlidir. Bu kapsamda dijital medyada Medyascope, Bizim TV, Karar TV, Sedef Kabaş TV ve Daktilo 194 programlarındaki tartışma programları örneklem olarak seçilmiştir. Televizyon için ise örneklem A Haber, CNN Türk, Habertürk, Halk TV ve TRT Haber olarak belirlenmiştir. Örneklem seçiminde televizyonda reyting oranları dijital medyada ise abone sayıları esas alınmıştır. Buna ek olarak, Nevşin Mengü, Cüneyt Özdemir’in YouTube kanallarındaki programlarının örnekleme dahil edilmemesinin sebebi programa yeterince konuk katılmamasıdır.

Ne yaptık ?

Tartışma programlarında ya da çok konuklu yayınlardaki kadın konukların oranına dair bir veri seti oluşturmaya çalıştık. 1-31 Ağustos 2021 tarih aralığında yayınlanan programları inceledik. Ulaştığımız veriler neticesinde bir ay içinde kişilerin kaç kez ekrana çıktığını da tespit etmiş olduk. Ocak 2021’de KADER’in yaptığı “TV Tartışmalarında Cinsiyetler Arası Uçurum” adlı araştırma bizler için yol haritası olmuştur.

Bu çalışmayı yaparken konukların farklı bir cinsiyet kimliğine sahip olmadığını varsaydık.

Çalışmanın verilerine buradan ulaşabilirsiniz.

Konuya ilişkin yapılan çalışmalar

✏️KADER’in Temmuz 2020-Ocak 2021 tarihlerinde 6 aylık periyotta, haber odaklı 13 televizyon kanalında en çok izlenen zamanda tartışma programlarını konukların cinsiyet dağılımları açısından inceleyen çalışmasının sonucunda konukların %90’ının erkek olduğu görülmüştür. Kadın konukların genel oranın yalnızca %10’unu oluşturuyor olması tartışma programlarındaki konuklar bağlamında cinsiyet eşitsizliğini ortaya koymaktadır. Biz de bu açıdan güncel durumda televizyon açısından kadın konuk oranlarının değişip değişmediğini, dijital medyada bu oranın nasıl olduğunu saptamak için böyle bir çalışma yaptık. Bu çalışmaya benzer çalışmalar KADER’in çalışmasından sonra farklı tarih aralıklarında yapılmıştır. Buradaki önemli husus, farklı tarih aralıkları esas alındığında sonucun değişip değişmediğidir.

✏️Malumatfuruş’un Şubat 2021’de yaptığı “Tartışma Programlarının Konuk Profillerine İlişkin Bir İnceleme” adlı çalışmasında 1 Kasım-31 Ocak 2021 tarihleri arasında 7 haber kanalında haftanın her günü yayınlanan çok konuklu tartışma programları incelenmiştir. KADER’in araştırmasına benzer bir noktadan hareketle çalışmada konukların cinsiyetlerine ilişkin veriler de yer almaktadır. Malumatfuruş’un oluşturduğu veri setine göre, kadın konuk oranının %12 olduğu tespit edilmiştir.

✏️Daha önce NewsLabTurkey de Dr. Sarphan Uzunoğlu ve Verda Uyar’ın yaptığı raporda “YouTube’daki bağımsız haber ve yorum kanallarında konuk profilleri” incelenmiştir. Bu raporda dijital ortamdaki programlardaki konukların cinsiyetlere göre dağılımlarına ilişkin rakamlar da yer almaktadır. Söz konusu çalışmada toplam 403 konuk içinde kadın konuk sayısı 90’dır. Buna göre kadın konuk oranı %22’dir. İlgili raporu buradan inceleyebilirsiniz.

Hangi programları inceledik?

1-31 Ağustos 2021 tarih aralığında televizyon kanallarından A Haber’de “Canan Barlas ile Gündem” ve “Memleket Meselesi” programları, CNN Türk’te “Ne Oluyor?”, “CNN Türk Masası”, “Akıl Çemberi”, “Gece Görüşü” ve “Tarafsız Bölge” programları, Habertürk’te “Açık ve Net”, “Teke tek bilim”, “Teke tek”, “Habertürk 360 Gece”, “Enine Boyuna”, “Habertürk Gündem”, “NEdir Ne Değildir?”, “Olaylar ve Görüşler” programları, Halk Tv’de “Açıkça”, “Kayda Geçsin”, “Türkiye Nereye?” programları, TRT Haber’de Z raporu programları örneklem dahilindedir.

Aynı tarih aralığında YouTube’da yayın yapan kanallardan Medyascope’da “On the Move With Begüm Başdaş”, “Politik Akademi”, “Salgın döneminde sanatçılar ve müzik”, “Türkiye’nin iklim politikası”, “Haber Hafta Sonu”, “Sosyopolitik”, “Sosyal Hukuk”, “Gündem”, “This Week in Turkey”, “Korku İmparatorluğu Nedir?”, “Normalleşme ve bayram tatilinin vaka sayılarındaki artışa etkisi”, “Şehir Hepimizin”, “Mekan ve İnsan”, “Güne Bakış”, “Bir Kadın”, “Kültür & Tarih Sohbetleri”, “Erkek şiddeti durmuyor, bir kadın daha katkedildi”, “Ormanlar yanıyor”, “Koronavirüs salgınında artan vakalar”, “Güne Bakış”, “Aile hekimleri yeni yönetmeliğe karşı”, “Van Başkale sellerle boğuşuyor”, “Ağır Ekonomi”, “Salgında son durum”, “Eski Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı anlatıyor”, “Tokyo 2020’de tenis müsabakaları”, “Diyarbakır’da koronavirüs salgınında son durum”, “OGM’nin 193 milyon liralık ‘yangın’ bütçesi: Paralar nereye harcanıyor?”, “Eğitim 360”, “Koronavirüs salgınında gidişat ve artan vaka sayıları”, “Açık Oturum”, “Türkiye’deki çocuk mağduriyeti”, “Diyarbakır’da Diyanet görevlileri de aşılama kampanyasında görev yapıyor”, “Tiyatro Kooperatifi Yaz Buluşmaları 2”, “Ankara Gündemi”, “This Week in Turkey”, “Hafta Sonu Siyaset”, “Orman yangınlarını Prof. Dr. Tuncay Neyişçi’ye sorun”, “Gökkuşağı Bülteni”, “Film Çıkışı”, “Politik Akademi”, “Sınıf Meselesi”, “Sosyopolitik”, “Şanlıurfa’da vaka ve vefat sayısı artıyor”, “Gündem”, “Aşısızlar yeni mutasyona davetiye mi çıkartıyor?”, “Bir Kadın”, “Şehir Hepimizin”, “Yunanistan’da orman yangınları kontrol altına alınamıyor”, “Afganistan yeni bir çöküşün eşiğinde mi?”, “BM’den kırmızı alarm: İklim raporu bize ne gösteriyor?”, “Koronavirüs salgını: Aşılar, varyantlar, vaka sayıları”, “İktidar ve muhalefetin seçenekleri”, “NASA bir yıl boyunca Mars simülasyonunda yaşayacak gönüllüler arıyor”, “Tokyo 2020-Olimpiyatların Sesi”, “Muhalefette cumhurbaşkanı adaylığı hesapları”, “Erhan Erkut: YKS baraj puanının düşürülmesi doğru karar ama siyasi fayda için kullanıldı”, “Salgında aşı zorunluluğu tartışmaları”, “Orta Karadeniz’deki sel felaketi”, 1Ayvalık Müzesi Festivali Başladı”, “Okullar ne zaman açılacak, yeni tedbirler bekleniyor”, “ABD’nin Irak’tan çekilmesi Ortadoğu’yu nasıl etkiler?”, “İklim krizi Türkiye’yi nasıl etkiliyor?”, “Toplumun beklentileri, iktidar ve muhalefetin cevapları”, “Türkiye’yi Afganistan’da ne bekliyor?”, “Batman’da koronavirüs salgınında son durum”, “Paris Saint-Germain ve Lionel Messi’nin gelişi ile Fransa ligi”, “Gündem Çocuk”, “Atıf Ünaldı ile Netizen”, “Yeni sezon yaklaşırken özel tiyatrolar”, “Aile hekimleri yarın iş bırakma eylemi yapacak”, “Seller ve yangınlarla boğuşan Türkiye’nin afet yönetim karnesi”, “Özgür Karcıoğlu ile salgında son durum”, “Gerd Müller Özel”, “Taliban Afganistan’ı geri aldı”, “Aşıda yeni düzenlemeyle birlikte 4. doz tartışması”, “Afganistan’da son durum”, “Marmara depreminin 22. yılında Türkiye depreme ne kadar hazır?”, “Olası Marmara Depremi”, “İklim krizi ve göç”, “Müge İplikçi ile Zeytin Dalı”, “Y’a-t-il un avenir pour l’Afghanistan?”, “Afganistan’da yaşananlar ve mülteciler”, “Taliban sonrası Afganistan’da kadınları ne bekliyor?”, “Afganistan’da Türkiye’yi ne bekliyor”, “Salgının Seyri”, “Rominight”, “Afganistan, terör merkezi olur mu?”, “6 Eylül’de başlayacak yüz yüze eğitimle ilgili neler biliniyor?”, “Yine mi Abdullah Gül?”, “Taliban’ın İslam dünyasında karşılığı var mı?”, “Taliban’ın Afganistan’a hakim olması küresel cihat hareketini nasıl etkileyecek?”, “DEVA Partisi’nden “Kadın Dostu Eşitlikçi Kentler Projesi”, “Taliban’ın Pakistan’a etkisi ve Türkiye’nin politikası”, “Arif Keskin ile Taliban’ın “ılımlılığı”, “Afganistan, ABD hegemonyasının sonu mu?”, “Soli Özel ile Afganistan’dan sonra ABD ve NATO”, “Prof. Dr. Bülent Ertuğrul ile artan ölüm sayıları ve Delta varyantının etkisi”, “Spor Hukukçusu Aysu Melis Bağlan, Fenerbahçe’nin TFF’ye açtığı 250 milyon TL’lik davayı y.”, “Kültür & Tarih Sohbetleri”, “Doğuş Şimşek ile yeni Afgan sığınmacılar kim?”, “Prof. Üstün Ergüder ile Boğaziçi Üniversitesi ve YÖK’te sahiden bir şey değişti mi?”, “Suriye: Esad’dan Kürtlere yeni teklif”, “Yoğun bakım servislerinde aşılı-aşısız hasta oranı”, “Yurttaş Postası:”, “Refah için Hukuk”, “Muhalefetin sığınmacılar ve Batı’ya seslenme stratejisi”, “Okullarda yüz yüze eğitim başlayacak”, “Prof. Dr. Alpay Azap ile söyleşi”, “Emekli Büyükelçi Selim Kuneralp ile Afgan sığınmacılar ve Türkiye”, “Türkiye’de tanımlanamayan yeni bir koronavirüs mutasyonu mu ortaya çıktı?”, “Afganistan’daki Türk askerleri eve dönüyor, şimdi ne olacak?”, “Biden’ın Afganistan sınavı”, “Ruşen Çakır & Halil İbrahim Yenigün”, “Diyarbakır’da elektriğe zam:”, “Çocuklar ‘online’ geçen yaklaşık iki yılın ardından yüz yüze eğitime hazır mı?”, “Koronavirüs salgınında ölüm sayıları artıyor”, “IŞİD’in Horasan Vilayeti, Afganistan’da etkisini artırabilir mi?”, “Cette Semaine en Turquie”, “Taliban dünyaya ayak uydurabilecek mi”, “İYİ Parti İstanbul İl Başkanı Buğra Kavuncu ile söyleşi”, “Görünen & Görünmeyen”, “Diyarbakır’da vaka ve ölüm oranları düşmüyor”, “Koronavirüsün uzun dönem etkileri”, “Ankara’nın dış politikada azalan kozları ve seçenekleri”, “30 Ağustos Zafer Bayramı”, “Taliban’ın İslami dayanakları neler?”, “Ankara’nın güvenliği Kabil’den mi başlıyor?”, “Erdoğan Bayraktar’ın açıklamaları neleri değiştirebilir?”, “Tunceli ve Bingöl’de orman yangınları”, “Netizen”, “Taliban, El Kaide, IŞİD: Benzerlikler ve farklılıklar” programları incelenmiştir. Karar Tv’de “Bi Karar Ver”, “Karar Gündem” programları, Daktilo 1984’te “Beren Azizi ile Özel Yayın”, “Barış Ertürk ile 5 Olay #14”, “Çavuşesku’nun Termometresi”, “Beril Eski ile Eskisi Gibi Değil”, “Nabız”, “Dört Duvar Kadına Ne Yapar?”, “Devr-i Sabık”, “İmparatorlukların Mezarlığı Afganistan” programları incelenmiştir. Sedef Kabaş Tv ve Bizim Tv’de programlar tek tek isimlendirilmediği için yayınlanma tarihleri baz alınmıştır.

Peki biz ne bulduk?

Bu çalışmanın sonucunda televizyon ve YouTube toplam 10 kanaldaki, 324 programda 849 konuktan 725’inin erkek 124’ünün kadın olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmanın televizyon kapsamındaki verilerinde kadın konuk oranı %10, dijital medya kapsamındaki verilerinde ise kadın konuk oranı %20 şeklindedir. YouTube’da yayınlanan tartışma programlarındaki kadın konuk oranı televizyondaki orandan daha yüksektir.

Her ne kadar örneklemleri birebir aynı olmasa da, konuya ilişkin bugüne kadar yapılan çalışmalara bakıldığında tespit edilen oranların birbirine yakın olduğu görülmektedir. Bu da tartışma programlarındaki kadın konuk oranının -bir süredir- belirli bir aralıkta sabit kaldığına işaret etmektedir.

(1-31 Ağustos 2021)

Dijitalde oran televizyondan daha yüksek

Çalışmanın sonuçlarına göre, televizyonda toplam konuk sayısı 470, bunlardan 47’si kadındır. Televizyonda yayınlanan tartışma programlarına %10 oranında kadın konuk katılmıştır. Dijitalde ise toplam konuk sayısı 379, kadın konuk sayısı 77’dir. YouTube’da yayınlanan tartışma programlarında kadın konuk oranı %20 şeklindedir. Bu oranlara bakıldığında YouTube’daki tartışma programlarının kadın konuk oranı televizyonun iki katıdır.

Aynı programa birden fazla konuk olan isimler

Çalışma kapsamında, dijital olarak yayınlanan tartışma programlarındaki konuklardan 5 defa katılım sağlayarak en üst sırada yer alan isimler Bülent Ertuğrul, İsmail Saymaz, Metin Gürcan ve Ümit Kumcuoğlu’dur. Dört ismin de erkek olması bu çalışma açısından dikkat çekici bir husus olmuştur. Televizyonda yayınlanan tartışma programlarındaki konuklardan aynı programa birden fazla katılan isimleri sıralamak gerekirse Coşkun Başbuğ (10), Mesut Hakkı Caşın (10), Hakan Bayrakçı (9) ilk üç sıradadır. Dördüncü sırada birden fazla kişi yer almaktadır. Bu kişiler 8 defa aynı programa katılan Abdullah Ağar, İsmail Hakkı Pekin, Melik Yiğitel ve Metin Gürcan’dır.

Faruk Bildiricinin daha önce yaptığı “Ekran Taraması Raporu 1: Tartışma Programlarının Değişmeyen Yüzleri ve Rekortmen İsimler” adlı araştırma da bu soruna dayanmaktadır. Medyada sıklıkla karşımıza çıkan bir durum olarak ekranlarda aynı yüzlerin görülmesi birçok çalışmada tartışılmıştır. Bu konu araştırmanın kapsamına girmediği için başka araştırmalarda detaylı olarak incelenebilir. Bu çalışma açısından önemli olan bu sıralamadaki kişilerin hepsinin erkek olmasıdır.

Televizyonda en çok konuk olanlar sıralamaya alındığında, 21. Sıraya kadar kadın konuğa rastlanmamıştır. 22. Sırada yedi konuk içinde bir kadın konuk yer almaktadır. Dijitalde ise en çok konuk olan 8 içinde kadın konuk bulunmamaktadır. 9. Sırada ise bir kadın yer almakta ve bu sırayı 4 erkekle paylaşmaktadır.

Kadın uzman yetersiz eleştirisine yanıt olarak

KADER’in yaptığı araştırmaya göre 2008, 2018, 2019 ve 2020 yıllarında yapılan tarama çalışmalarında kadın konuk ortalamasının %11’i geçmediği görülmüştür. Medyada kadın konuk oranının artması ve kadın uzman görüşlerinin yaygınlaşması adına bazı projeler yapıldı. Bunlardan biri “Mor Fihrist” diğeri ise “Bana Kadınlar Anlatsın: Türkiye’de Kadınların Medyada Görünürlüğünü İyileştirme” projesidir. Demir Leblebi Kadın Derneği tarafından başlatılan “Mor Fihrist” kampanyası, tartışma konularında kadınlara söz hakkı verilmemesinin üzerine “Kadın uzman yok” bahanesini ortadan kaldırmayı ve medyada cinsiyetçilikle mücadele etmeyi hedeflemektedir.