Maymun çiçeği hastalığı hakkında ne biliyoruz?

14 Haz 2022

16:56

Covid-19 pandemisi etkilerini hafifletmeye başlarken Avrupa’da görülen maymun çiçeği (monkeypox) vakaları tüm dünyanın yeniden tedirgin olmasına sebep oldu.

İlk olarak 6 Mayıs 2022’de İngiltere’de görülen maymun çiçeği Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA) tarafından rapor edilmişti. Son vakalar ile birlikte yalnızca İngiltere’de bu sayı 9’a yükselirken İspanya, Portekiz, Fransa, Belçika, İtalya, İsveç, Kanada, ABD ve Avustralya‘da vaka tespitleri gelmeye başladı.

Portekiz; maymun çiçeği virüsünün 17 Mayıs’ta 5 kişide tespit edildiğini, 15 kişinin de şüpheli durumda gözetim altına alındığı belirtilmişti. İspanya’nın başkenti Madrid’de 8, Portekiz’in başkenti Lizbon’da 5 kişide tespit edildiği açıklandı. Daha sonra bu şüpheli sayısı 15’e yükseldi.

İspanya, 18 Mayıs 2022 itibariyle, Madrid Toplum Sağlığı Departmanı, 23 olası maymun çiçeği enfeksiyonu vakası daha tespit etti. Böylece İspanya’daki vaka sayısı 30’a yükseldi.

Maymun çiçeği (Monkeypox) nedir?

Maymun çiçeği Afrika’da çok sık rastlanan bir çiçek hastalığı türüdür. Virüs, Poxviridae ailesinden Orthopox cinsinin bir üyesidir. İlk olarak 1958 yılında maymun kolonilerinde görülmüştür.

İnsandalar üzerinde de hastalığa yol açtığı ilk vaka 1970’de rapor edilmiştir. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde, 9 yaşındaki bir çocukta tanımlanan bu hastalık o zamandan bu yana nadir de olsa Afrika’nın kırsal bölgelerinde rapor edildi. 1970’den beri, 11 Afrika ülkesinde insanda maymun çiçeği vakaları bildirilmiş.

Nijerya, 2017’den bu yana 500’den fazla şüpheli vaka, 200’den fazla teyit edilmiş vaka ve yaklaşık %3’lük bir ölüm oranı ile büyük bir salgın yaşadı.

Afrika dışında ilk vaka: 2003 – ABD

Maymun çiçeğinin Afrika dışındaki ilk vakası 2003 yılında ABD’de tespit edildi. Enfektenin sebebi, evcil çayır köpeği temasıyla ilişkilendirilmiş.

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre bu evcil hayvanlar, ülkeye Gana’dan ithal edilmiş olan Gambiya keseli sıçanlar ile aynı yurtta barındırılmıştı. Bu salgın ABD’de 70’in üzerinde maymun çiçeği vakasına yol açmıştır.

Maymun çiçeği ayrıca Eylül 2018’de Nijerya’dan İsrail’e; 2018, 2019, 2021 ve son olarak 2022’de Birleşik Krallık’a;2019’da Singapur’a ve 2021’de ABD’ye gelen gezginlerde tespit edilmişti. 2021 ve Mayıs 2022’de, Mayıs 2019’da Singapur’a seyahat edenlerde bildirilmiştir.

Maymun çiçeği, İngiltere ve diğer Avrupa şehirlerinde arka arkaya gelen vaka açıklamalarından önce bölgesel bir hastalık olarak görülüyordu. Son vakalar, bu virüsün küresel anlamda ciddiye alınması gereken bir hastalık olduğunu gösterdi.

Orta ve Batı Afrika’nın tropik yağmur ormanlarında ortaya çıkan ve zaman zaman diğer bölgelere ihraç edilen viral (virüs kaynaklı), zoonotik yani hayvan temelli bir hastalıktır.

Klinik belirtileri çiçeğe benzer, tek fark büyümüş servikal ve inguinal lenf bezlerinin görülmesidir. Aşı yapılırsa %85 koruma sağlar. (Damon,2014). Bu nedenle, önceki çiçek aşısı daha hafif hastalığa neden olabilir.

Maymun çiçeği nasıl bulaşır?

Maymun çiçeği virüsü yakın temas yoluyla bulaşır:

Enfekte bir kişi tarafından kullanılan giysiler, yatak takımları veya havlularla temas,
Enfekte bir kişinin öksürüğü ve hapşırmasından kaynaklanan solunum damlacıkları ile temas,
Maymun çiçeği lezyonları ve kabukları ile temas.

Hayvandan insana (zoonotik) bulaşma ise enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya kutanöz veya mukozal lezyonları ile doğrudan temastan meydana gelebilir. Afrika’da, ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya’da haşlanmış fareler, farklı maymun türleri dahil birçok hayvanda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonunun kanıtı bulunmuştur.

Yetersiz pişmiş et ve enfekte hayvanların diğer hayvansal ürünlerini yemek olası bir risk faktörü olarak sayılıyor. Ormanlık alanlarda veya yakınında yaşayan insanlar, enfekte hayvanlara dolaylı veya düşük düzeyde maruz kalabilir.

Dünya Sağlık Örgütü, şiddetli vakaların çocuklar arasında daha sık görüldüğünü söylüyor. Hastalığın evrimi virüse maruz kalma derecesine, hastanın sağlık durumuna ve komplikasyonların ciddiyetine bağlı olarak değişir.

Maymun çiçeği belirtileri neler?

Maymun çiçeğinin başlıca belirtileri şu şekilde:

Deride döküntü ve kabarıklıklar
Ateş
Sırt ve kas ağrıları
Şişmiş lenf düğümleri
Kızarıklık
Titreme
Bitkinlik

Genellikle yüzde başlayan ve daha sonra vücudun diğer bölgelerine, özellikle eller ve ayaklara yayılan bir döküntü gelişebilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bu belirtiler 2 ila 4 hafta arasında kendini gösterir. Ağır vakaların ortaya çıkma ihtimali var. Son zamanlarda vaka ölüm oranı %3-6 civarında.

Maymun çiçeği virüsü, ne ölçüde risklidir?

Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha az ciddi hastalığa neden olur. Çiçek hastalığını yok etme programı sırasında kullanılan aşılar da yine maymun çiçeği hastalığına karşı koruma sağladığı için yüksek riskli olarak görülmez. Maymun çiçeğinin önlenmesi için onaylanmış olan daha yeni aşılar da geliştirilmiştir.

Çiçek hastalığı için geliştirilen antiviral ajan, hayvan ve insan çalışmalarından elde edilen verilere dayanarak 2022 yılında Avrupa Tabipler Birliği (EMA) tarafından maymun çiçeği için lisanslanmıştır. Henüz yaygın olarak mevcut değil.

Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA), virüsün insanlar arasında kolayca yayılmadığını açıkladı. Riskin hala düşük görüldüğünü belirtti. Ajansa göre, enfekte bir kişiyle yakın temas halinde olduğunda enfeksiyon yayılabilir, ancak genel nüfusa bulaşma riski çok düşüktür.

Türkiye’de henüz maymun çiçeği virüsü tespit edilmedi.