Gelecek için GERİ DÖNÜŞÜM

4 Kas 2021

16:01

Dünyadaki kaynaklar sınırlı ve bu kaynakları kullandığımızda bir daha yerine getiremiyoruz. Tüketimin her kanaldan körüklendiği günümüz dünyası ise tam bir kullan-at çılgınlığı yaşıyor. Fakat dünyanın bize verdiği somut mesaj şu; böyle devam edersek, gelecek nesiller için yaşanılabilir bir dünya olmayacak. Peki ne yapmalıyız? Öncelikle bu israf dönemi sona ermek zorunda. Eskileri tamir etmek kadar yerine yeni şeyler almaya da meyilliyiz. Fakat karamsarlığa gerek yok. Atılacak küçük adımlar bile çok önemli. Belki de yapılacak en mantıklı şey dünya kaynaklarını daha makul şekilde kullanmak yani daha az tüketmek ve geri dönüşüm konusunun önemini kavrayarak hayatın her alanında uygulayabilmek.

Geri dönüşüm nedir?

Geri dönüşüm, yeniden değerlendirilebilme olanağı olan atıkların çeşitli işlemlerden geçerek üretim sürecine dahil olmasıdır. Geri dönüşüme olan ihtiyaç, savaşlar nedeniyle baş gösteren kaynak sıkıntılarıyla ortaya çıkmıştır. Geri dönüşüm yoluyla atıkların tekrar ham madde olarak kullanılması büyük miktarda enerji tasarrufunu mümkün kılar. Örneğin; geri dönüştürülmüş, alüminyumun kullanılması alüminyumun sıfırdan imal edilmesine oranla %35’e varan enerji tasarrufu sağlar.

Atık malzemelerin ham madde olarak kullanılması çevre kirliliğinin engellenmesi açısından da oldukça önemlidir. Kaynakların tükenmesini önlemek ve atık çöp miktarını azaltmanın tek yolu geri dönüşümdür.

Geri dönüşümün amacı nedir?

Geri dönüşümün hizmet ettiği önemli üç amaç var. Bunlardan birincisi, atık sahalarına daha az çöpün gitmesini sağlayarak hava, su ve toprak kirliliğini azaltmaya yardımcı olmak. İkincisi geri dönüşüme uygun materyalleri bu sürece dahil edilerek ham madde olarak yeniden kullanılmak böylece ülkeler adına ciddi bir ekonomik kazanım sağlamak. Üçüncüsü ve belki de en önemlisi ise çevreye faydalı olmak. Bir şeyleri çöpe attığımızda ondan kurtulduğumuzu ve onun bir daha asla karşımıza çıkmayacağını sanıyoruz. Ne yazık ki durum pek öyle değil. Bizim atıp kurtulduğumuzu düşündüğümüz ‘çöpler’ bir yerlere taşınmak zorunda. Genellikle atık sahalarına taşınan çöpler kötü görüntüsü ve oluşturduğu kokunun dışında, geri dönüşüm yoluyla ekonomiye fayda sağlayabilecek atıkları da kendi içinde saklar. Ayrıştırılmamış çöpler kaynak israfına neden olur.

Bazen çöplerin atık sahalarında toplanması yerine büyük yakma tesislerinde yakılması tercih edilir, bu işlemin gömülmesi gereken atık miktarını azaltması ve yanma sonucu enerji üretilmesi gibi avantajları olmasının yanı sıra toksik hava kirliliğine sebep olması, küresel ısınma ve iklim değişikliği sorununu artırması gibi zararları var.

Yeni bir ürünü üretebilmek için çok fazla enerji ve kaynak gerekirken geri dönüşebilir malzemeleri çöpe atmak, yeni ürünün üretimi esnasında tüketilen enerji ve kaynaklarını da çöpe atmak demek. Geri dönüşümün amacı; kaynakların tükenmesini önlemek ve atık çöp miktarını azaltmak. Cam, kağıt, alüminyum, plastik, pil, motor yağı gibi maddeler geri dönüştürülerek tekrar kullanılabilir hale getirilmeye elverişlidir. Bu dönüşüm ülke ekonomisine büyük oranda katkı sağlar. Aynı zamanda ülkelerdeki katı atıkların depolanması ve taşınması gibi sorunları da engeller.

Geri dönüştürülebilir malzemeler nelerdir?

İşin gerçeği kullanımını tamamladıktan sonra çöp kutusuna attığımız çoğu şey aslında geri dönüştürülebilir ve yeni ürünler için ham madde olarak kullanılabilir. Bazı malzemelerin dönüşüm süreci daha kolayken bazılarının zorlu süreçlerden geçmesi gerekir. Geri dönüşebilen maddeler; kimyasal atıklar, cam, kağıt alüminyum, plastik, piller, motor yağı akümülatörler, beton, organik atıklar, elektronik atıklar, demir, tekstil, ahşap ve metal olarak özetlenebilir.

Geri dönüşümü mümkün olan atıklardan bazıları şöyle;

Mutfak ve bahçe atıkları
Organik yani karbon bazlı malzemeler solucanlar ve bakteriler tarafından biyolojik olarak parçalandığında; zengin, ufalanabilen, toprak benzeri bir malzemeye bir diğer tabirle komposta dönüşür. Mutfak ve bahçe atıklarının neredeyse yarısı bu şekilde değerlendirilebilir. Kompost, bahçelerde toprak gübresi olarak kullanmak için idealdir.

Kağıt ve karton
Bazı malzemelerin aksine, kağıt birçok kez geri dönüştürülebilir. Kağıt atıkları hamur haline getirilerek yeni kağıt yapımında ham madde olarak kullanılabilmektedir.

*1 ton kullanılmış kâğıt atığının geri dönüşümü sonucunda, 16 adet yetişmiş çam ağacı ve 85 metrekarelik ormanlık alan tahrip edilmekten kurtuluyor.

Türkiye genelinde düşünecek olursak, bu kazanım, yılda 80 milyon çam ağacı ve 40.000 hektar ormanlık araziyi korumak anlamına gelir.

Metal
Çöpe atılan metal atıkların çoğu yiyecek ve içecek kutularından oluşur. Tipik olarak bu kutular eritilebilen ve yeni gıda kutuları haline getirilebilen çelikten yapılır. İçecek kutuları genellikle daha ince ve daha hafif ve çok kolay bir şekilde geri dönüştürülebilen alüminyumdan oluşur. Alüminyum madenciliği enerji yoğun ve çevreye zararlı bir süreçtir. Bu nedenle atık alüminyum kutuların değeri oldukça yüksektir.

*1 ton metal atığın geri dönüştürülmesi sonucunda 1300 kg ham madde tasarrufu sağlanır!

Ahşap
İnsanlık tarihi boyunca geleneksel ve sürdürülebilir bir materyal olan ahşabın geri dönüşümü yapılmıştır. Atık ahşap, genellikle geri dönüştürülmüş ahşap döşeme veya bahçe zemin kaplaması gibi yeni ahşap ürünlerine dönüştürülür. Atık ahşaplar laminat ve kompozit malzeme yapımında yoğun olarak kullanılmaktadır. Ayrıca yakıt olarak da kullanımı mümkündür.

Cam
Cam geri dönüşümü en kolay olan atık çeşididir. Atık cam şişeler ve kavanozlar eritilerek tekrar tekrar kullanılabilir. Kırılan camlar atık sahalarında, besin arayan sokak canlılarına zarar vereceğinden cam atıklar çöpe atılmamalıdır. Bu nedenle cam atıkları belediyelerin belli bölgelere yerleştirdikleri atık cam toplama noktalarına götürülmelidir. Bu noktalarda renklerine göre ayrılan cam atıklar, atık işleme merkezine aktarılır. Burada belli süreçlerden geçen cam, tekrar ürün olarak raflarda yerini alabilir.

* 1 ton cam atığın geri dönüşümü sonucunda yaklaşık 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır.

Plastik
Plastikler doğa için en fazla tehdit içeren atık çeşididir. Doğal ortamda bozulmadan uzun süre dayanırlar. Çok hafif olmaları nedeniyle denizlere sürüklenip, denizlerin ve plajların kirlenmesine neden olarak, deniz canlılarının yaşamını tehdit ederler. Plastiklerin geri dönüşümü nispeten daha zordur. Çok farklı türde plastik atık bulunduğu için herbir tür farklı süreçlerden geçmektedir.

*1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 14.000 kWh enerji tasarrufu sağlanmış olur.

Beton
Şehirleşmenin ve kentsel dönüşümün yoğun olarak yaşandığı günümüzde, eski yapıların yıkılması yenilerinin inşası edilmesi aşamasında tonlarca moloz açığa çıkıyor. Peki bu moloz nereye gidiyor? Betonun da geri dönüşümü mümkün. Beton parçalar, yıkım alanlarından toplanıp kırma makinalarının bulunduğu yerlere getirilerek, kırma işleminden geçirilir ve ufak parçalara bölünür. Bu malzemeler yeni yapılarda çakıl olarak kullanılabildiği gibi eğer içeriğinde katkı maddeleri yoksa yeni beton için kuru harç olarak da kullanılabilir.

Geri dönüşüm nasıl yapılır?

Geri dönüşüm işlemi dört aşamada gerçekleşir:

1- Kaynakta ayrı toplanması
Değerlendirilebilir atıklar, oluştukları yerde çöplerden ayırılarak biriktirilir.
2- Sınıflama
Kaynağında ayrı toplanan atıklar, cam, metal-plastik ve kağıt bazında sınıflandırılır.
3- Değerlendirme
Atıklar, fiziksel ve kimyasal değişimler geçirerek yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner.
4- Yeni ürünü ekonomiye kazandırma
Geri dönüştürülen ürün, yeni bir malzeme olarak kullanıma sunulur.

Dünyada ve Türkiye’de güncel durum nedir?

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)’nin araştırmalarına göre, Almanlar çöplerinin %65’ini ayrıştırıyorlar ve değerlendirilmelerini sağlıyorlar. Geri dönüştürülemeyen çöpleri ise tekrar kullanarak yakıt üretiyorlar veya farklı tasarımlarla yeni ürünler elde ediyorlar. Böylece neredeyse hiçbir şey “boşa gitmemiş” oluyor!

Avrupa Çevre Ajansı’nın (EEA) verilerine göre, diğer Avrupa ülkeleri de çöp konusunda en az Almanya kadar gayretli görünüyor. Avusturya, Belçika, İsviçre, Hollanda ve İsveç çöplerinin en az %50’sini geri dönüştürüyor ve büyük bir kısmı yeniden kullanılıyor. Geri dönüşüm ve çevreyi koruma konusunda Almanya’yı takip eden Güney Kore atıklarının %59’unu geri dönüştürüyor, Amerika ise %35’lik bir oranla gelişmiş ülkelerin ortalamasının biraz üzerinde yer alıyor.

Atıklarının %87’si belediye atığı olan Türkiye bunun, %11’ini gerini dönüştürülüyor. Her yıl geri dönüştürülmesi mümkün 6 milyon ton atığın 5 milyonu, çöp toplama alanlarında toprağa gömülüyor. Türkiye için 1.5 milyar TL ekonomik kayıp demek.

Geri dönüşüm nasıl yaygınlaşır?

Geri dönüşüm sürecinin gerçek anlamda işlerlik kazanması ancak konunun bir devlet politikası haline gelmesi ile mümkün olacaktır. Kaldı ki son zamanlar Türkiye’de devlet destekli ‘sıfır atık’ projesi hayata geçirilmekte ve konuyla ilgili olumlu gelişmeler yaşanmaktadır.

Geri dönüşüm sürecinde ilk adım atıkları azaltmak olmalıdır. Bu sağlandıktan sonra ise atıkların kaynağında ayrıştırılması ve bunların yerel yönetimlerce toplanarak geri dönüşüm tesislerine iletmesi gerekir. 2019 yılında yürürlüğe giren ”Sıfır Atık Yönetmeliği” ile kamuda ve özel sektörde geri dönüşüm kutusu kullanma zorunluluğu getirildi. Geri dönüştürülebilir her malzeme için ayrı çöp kutuları kullanmak dönüşüm sürecini hızlandırır ve kolaylaştırır. Aynı zamanda geri dönüşümü doğru uygulayan tüketiciler ve bu konuda çalışma yapan okullara küçük ödüller verilmesi de bu güzel alışkanlığa katılımı artırabilir.

Sıfır Atık Kutular ı Renkleri; plastik sarı, cam yeşil, kağıt mavi, metal gri olarak belirlenmiştir. Farklı renkler ve kutu türleri kullanmak yasal olarak uygun değildir. Tüm atıklar uygun renklerdeki sıfır atık kutularında biriktirmelidir. Böylece atık toplama merkezlerindeki ayrıştırma üniteleri içerisinde daha sağlıklı ve zaman kaybetmeden ayrıştırılması mümkün olur.

Neden geri dönüşüm yapmalıyız?

Eğer hepimiz tüketimi azaltır, elimizdekileri tekrar kullanır ve geri dönüşüme katkı sağlarsak dünya kaynaklarının gelecek kuşaklara da kalmasını sağlayabiliriz. Geri dönüşüm; malzemelerin değerlendirilmesini sağlar ve atık depolama – yakma ihtiyacını azaltır, çevre kirliliğinin azaltılmasına katkısı olur. Geri dönüşüm sadece malzeme tasarrufu sağlamaz aynı zamanda enerji tasarrufu da sağlar.

Aslında geri dönüşüm tahmin edildiği kadar zor değildir. Sadece alışkanlıkların değişmesi ve çöpün kaynağında ayrıştırılması bile sürecin hızlanmasına fayda sağlayacaktır.

Geri dönüşüm evde başlar. Geri dönüşüme bir bütün olarak bakılmalıdır. Asıl fikir; azalt, yeniden kullan ve geri dönüştür. Herkes üstüne düşeni yaptığında çok büyük farklar yaratacağımızın farkında olmalıyız.