Çevrimiçi internet araçlarıyla doğrulama nasıl yapılır?

8 Eyl 2022

16:36

Sosyal medyada paylaşılan ve hızla etkileşim alan bir haber, ister dijital medya okuryazarı olsun ister olmasın birçok kullanıcı tarafından herhangi bir ön inceleme yapılmaksızın ‘gerçek’ olarak kabul ediliyor. Bu da yanlış bilgi kirliliğini doğrudan besleyen bir durum haline geliyor. Biz bir doğrulama kuruluşu olarak gündemde denk geldiğimiz ya da siz okuyuculardan gelen şüpheli haber ihbarlarını değerlendirmeye alıyor, metodolojimize göre doğruluyor ve sizlerle paylaşıyoruz. Ne var ki bizler her an her bilgiyi inceleyebilecek üstün bir yazılıma sahip değiliz. Burada iş başa düşüyor… Doğrula olarak bazı yazılarımızda, şüpheli bir içeriğin hangi çevrimiçi araçlarla nasıl doğrulanabileceğinden bahsetmiştik. Bu doğrulama metotlarına yine YouTube kanalımızda bulundan DoğruLab atölyemizden ulaşabilirsiniz.

Bugünkü yazımızda doğrulama yaparken sıklıkla kullandığımız bazı çevrimiçi internet araçlarını sizin için derledik.

Görsel ve videonun kaynağını bulmak: “Tersine Arama Yöntemi”

Görsel ve video içerikleri, sosyal medyada en sık karşımıza çıkan paylaşım türü denilebilir. Yanlış bilgi yayılım oranlarına baktığımızda görsel verilerin kullanıldığı hatalı paylaşımların dezenformasyon pastasında aslan payını oluşturduğunu görüyoruz.

Görsel içerikli paylaşımları doğrularken elimizdeki en etkili yol: Tersine görsel arama yöntemi. Oldukça basit bir doğrulama yöntemi olan tersine görsel aramada Google Görseller ve Yandex Görseller ile yüzde yüz olmasa da büyük oranda sonuç veriyor. Tersine arama yöntemini, görseli Google veya Yandex’in veri tabana ekleyerek ya da Google’ın mağazasında ücretsiz bir eklenti olan ‘RevEye Reverse Image Search‘ ile aratarak kullanabilirsiniz.

Aynı yol, videonun kaynağını bulmak için de işe yarıyor. Videonun içinden aldığınız bir ekran görüntüsünü de aynı yöntemle doğrulayabilirsiniz. Ekranın belli bir bölgesinden ekran görüntüsü almak için ‘LightShot‘ isimli programı kurabilir ya da online bir araç olan ‘InVid‘ üzerinden video içi görüntüleri seçebilirsiniz.

Aşağıdaki videomuzda tersine görsel ve video arama yönteminin nasıl kullanılabileceğini basitçe anlattık:

Doğrulamanın ikinci basamağı; “Konum doğrulama”

Video ve görselin arka planını nasıl araştırabiliriz bundan kısaca bahsettik. Bilgiyi doğrulamak kimi zaman bu kadar basit olmuyor, görüntülerin yanı sıra, iddiada verilen konum bilgisi de oldukça önemli. Bunun için de elbette bazı basit ipuçları var. Elde edilen bilgilerde verilen konumun doğru olup olmadığını araştırmak için kullanılabilecek en iyi yazılım hangisi denildiğinde, yine Google’a ait olan ‘Haritalar’ özelliği karşımıza çıkıyor. Google, daha önce uydu verileriyle modellenen ‘Earth’ programını yayınlamış ve daha sonra birçok yerin görünümünü uzaktan izleyebileceğimiz ‘Street view (sokak görünümü)’ özelliğini piyasaya sürmüştü. Bugün hemen her yerde sokak görünümüne Google Haritalar üzerinden ulaşılabiliyor.

Elde edilen bilgilerle Google Haritalar‘dan ilgili konum izlenip doğrulanabilir.

Bu videomuzda konum doğrulamanın ipuçlarından bahsetmiştik:

‘Sahte’ resmi belgeleri tespit etmek

Kasıtlı olarak yanlış bilgilendirme (dezenformasyon) amaçlı paylaşım yapan hesaplar, insanlara yanlış bilgiyi kabul ettirmek için yalnızca dijital ortamda oynanmış görüntüler sunmuyor. Resmi mercii diliyle tıpkı gerçekmiş gibi yazılan sahte raporlar ve belgeler de dezenformasyonu destekleyen kötücül araçların başında geliyor. Sahte belge yaymak, kamuyu yanlış bilgilendirmenin yanı sıra şantaj, siyasi itibar suikastı gibi medyada infial yaratabilecek birçok duruma zemin hazırlıyor.

Neyse ki resmi belgelerin doğrulamasını yapmanın oldukça birkaç basit adımı var. Öncelikle Resmi Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Yönetmeliği’nde yer alan resmi dil ve yazım kurallarına uyup uymadığına bakılmalıdır. Belgenin günlük yazışma ya da gizli belge niteliği taşıması da, doğrulama yaparken dikkat edilmesi gereken bir başka unsur.

Bu gibi belgeler, E-Devlet’te bulunan ‘Elektronik Belge Yönetim Sistemi Evrak Doğrulama’ hizmetinden belgenin numarası girilerek ya da karekodu taratılarak doğrulanabilir.

Resmi belgelerin nasıl doğrulanabileceğini anlattığımız YouTube videomuz:

Doğrulamayı kaynaklandırmak: “İnternet Arşivi”

Şüpheli bilgiyi doğrulamanın önündeki en önemli engellerden biri de bazı bilgilerin silinmesi ya da yok edilmesi durumunda kaynaklandıramamak. “İnternete yüklenen hiçbir şey silinmez” sözü tamamen olmasa da kısmen doğru denilebilir. Bir internet içeriğinin silinmesi ya da ulaşılamaması ihtimalinde devreye internet arşivi giriyor. 1996’dan bu yana birçok sayfanın dijital olarak kaydedilmiş haline Wayback Machine üzerinden ulaşılabilir. Yıl, ay, gün ve saate kadar hangi sayfanın ne zaman arşive alındığını inceleyebilir, gerekli gördüğünüz ve silinebileceğinden endişelendiğiniz sayfaları kendiniz de arşivleyebilirsiniz.

Doğrulama yaparken kullandığımız internet araçlarından bazılarını sizin için derledik. Şüphesiz, teknolojinin dijital haberciliğe olumlu anlamda katkısı olduğu bir gerçek. Ne var ki bu olumlu katkıların yanı sıra yanlış bilgiyi yaymak amaçlı faaliyet gösteren birçok bireysel kullanıcı ya da örgütlenmeye de denk geliyoruz. İşbu sebeple bahsedilen bilgi doğrulama araçları, bir dijital medya okuryazarının yanlış bilgilerle dolu karanlıkta önünü aydınlatan bir el feneri görevi görüyor.