Bilim karşıtları yanlış bilgiyi nasıl üretiyor ve yayıyor
18 Kas 2021
10:19
30 Nisan 2007’de bilim insanı Mark Hoofnagle blogunda bir yazı yazdı. Yazıda Hoofnagle, bilim karşıtlarının kafa karışıklığı yaratmak ve yanlış bilgiyi için kullandığı beş genel tekniği açıklıyor.
Bu teknikler,
1️⃣Komplo (conspiracy)
2️⃣Cımbızlama (selectivity-cherry-picking)
3️⃣Sahte uzmanlar (fake experts)
4️⃣İmkansız beklentiler (impossible expectations-also known as moving goalposts)
5️⃣Genel mantık safsataları (general fallacies of logic)
Bu beş tekniğe kısaca FLICC deniliyor. Hoofnagle bu makalesiyle evrim, iklim değişikliği ve AİDS konularında bilim karşıtlarının kullandığı teknikleri inceleyerek bu teknikleri ortaya çıkarmış oldu.
2009 yılında ise Pascal Diethelm ve Martin McKee Avrupa “European Journal of Public Health” dergisinde yayınladıkları makalede bu beş tekniği daha detaylı inceledi. Daha sonra iklim krizi ile ilgili ortaya atılan yanlış iddiaları inceleyen John Cook bu beş tekniğe FLICC ismini verdi ve üstüne pek çok çalışma yaptı. Yanlış bilgilerin ortaya çıkışı ve yayılımı ile ilgili dersler veren John Cook 2020’de yayınladığı yazıda kendi tasarladığı FLICC’in son halini kullanıcılar ile paylaştı. Cook’un paylaştığı FLICC’in son halinin grafiği aşağıdadır.
Doğrula olarak biz de FLICC’i Türkçe olarak size açıklamak istedik. Aşağıda, yukarıda verdiğimiz şeklin Türkçe halini tablo olarak görebilirsiniz. Tablonun altında başlıkları kısaca açıklayacağız. Neredeyse iki yıldırı gündemde olan Covid-19 hakkında yanlış haberleri yayan bilim karşıtlarından örnekler vereceğiz.
Sahte Uzmanlar: Alanında uzman olmayan, gerekli yeterliliklere sahip olmayan kuruluş ve kişileri kaynak almak.
Bu örnekte kaynak olarak Dr. Zandre Botha isimli biri gösterilmiş. Fakat bu kişinin sitesine girdiğimizde alternatif tıp uzmanlığının olduğu ve tıp doktoru olmadığı yazmaktadır. Bu kişinin herhangi bir üniversite ile de bağı bulunamamıştır. Dolayısıyla bu kişi DNA üzerinde uzmanlaşmış birisi değildir.
Kitle olarak sahte uzmanlar: Herhangi bir güvenilir kaynak belirtmeden pek çok uzmanın konu üzerinde görüş birliğinde olmadığını söylemek.
Sahte Tartışma: Bilimsel olan ve bilimsel olmayan argümanları öne sürerek sanki bir tartışma varmış gibi iddialarda bulunmak.
Covid-19’un 2020 yılının başlarında varlığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır ve tartışmaya açık değildir.
Mantıksal Safsatalar: Sunulan önermelerin mantıksal olarak sonuca ulaştırmaması.
Adhominem: Argüman yerine kişilere saldırmak.
Yanlış Temsil: Durumu veya karşıt görüşü savunan kişiyi yanlış yansıtarak anlaşılmasına zarar vermek
Straw Man: Karşıt argümanları çarpıtarak saldırılmaya kolay bir hale getirmek.
Muğlaklık: Muğlak bir dil kullanarak yanlış bir sonuca ulaşmak.
Fazla Basitleştirme: Durumu fazlasıyla basitleştirerek gerçeği çarpıtmak.
Yanlış Seçenek: Daha fazla olmasına rağmen yalnızca iki seçenek sunmak:
Kullanıcı aşı karşıtlarını özgür aşı olanları köle olduğunu ima ederek sadece iki seçenek olduğunu iddia etmektedir.
Tek Sebep: Bir durumun pek çok sebebi varken durumu bir sebebe bağlamak.
İstatistikin böyle olmasının pek çok nedeni olabilecekken sadece aşı oranının altı çizilmektedir.
Yanlış Eşitlik (Elma ile Armut): İki durumun arasında farklılıklar olmasına rağmen bu iki durumun aynı olduğunu iddia etmek.
Burada su çiçeği aşısının ve Covid-19 aşısının etkisi karşılaştırılmış.
Yanlış Benzetme: İki durumun benzer yanlarını göstererek iki durumun diğer yönlerinin de birbirine benzeyeceğini iddia etmek.
Hedef Şaşırtma: Bilerek tartışmayı başka yöne çekerek tartışmacının dikkatini önemli noktadan uzaklaştırmak.
Balon Balığı Safsatası: Araştırmaların sonuçla ilgisi olmayan kısımlarını kullanarak araştırmanın ana sonuçlarını çarpıtmak veya bunlarda şüphe duydurmak:
Linkteki yazı makaleyi düzeltiyor, fakat makalenin ana sonucunu değiştirmiyor.
Kaygan Zemin: Küçük bir eylemin kaçınılmaz olarak büyük sonuçlara yol açacağını iddia etmek.
İmkansız Beklentiler: İnsanların elindeki verilerden gerçekdışı bir kesinlik beklemek.
Çıtayı Yükseltmek: Bir kanıt gösterildiğinde daha yüksek seviyede bir kanıt beklemek.
Çıtayı Düşürmek: Sonuca ulaşmak için kanıt standardını düşürmek.
Burada veri olarak bir araştırma sonucu değil bir Profesörün düşünceleri alınmaktadır.
Sabitlemek: Sonuca ulaşırken ilk baştaki bilgiye fazla bağlanmak.
Cımbızlama: Verilerin tümünü değil sadece argümanı destekleyen verileri almak.
Anekdot: İnandırıcı kanıtlar yerine kişisel tecrübeler veya çok dar örnekler göstermek.
Tembelce Tümevarım: İlişkili kanıtları ihmal ederek sonuca ulaşmak.
Alıntı Madenciliği: Kişilerin sözlerini bağlam dışı kullanmak.
Bakan burada MRNA aşısını değil, Sinovac aşısından bahsediyor.
Hüsnükuruntu: Gerçekler yerine inanmak istenilen şeye inanmak.
Komplo teorileri: Yapılanların arkasında gizli ve art niyetli bir plan olduğunu ortaya koymak.
Çelişkili İddia: Çelişen iki iddiaya aynı anda inanmak.
Aşırı Şüphecilik: Komplo teorisine uymayan hiçbir veriye inanmamak.
Art Niyet Arama: Eylemlerin arkasında art niyet arama.
Bir Şey Yanlış Olmalı: Tüm kanıtlara rağmen yine de bir şeyin yanlış olduğuna inanmak.
Kurban Rolü Oynama: Kendini kurban olarak algılama ve böyle gösterme.
Kanıta Bağışıklık Kazanma: Gösterilen tüm kanıtların komplocular tarafında oluşturulduğu ve yanlış olduğunu iddia etmek.
Tesadüfleri Tekrar yorumlamak: Hiçbir şeyin tesadüf olmadığına inanarak rastgele olayları komploya bağlamak.
Etiketler
Diğer Yazılar
Ersel Alemdar
Kaynaklar
