Aşı dezenformasyonu nasıl yayılıyor?

15 Eki 2021

15:00

IFCN imzacısı, doğrulama organizasyonu Teyit.org‘un, Twitter’da aşılarla alakalı yanlış bilgileri kasıtlı bir biçimde kimlerin yaydığına ve bunu yaparken kullandıkları anlatı biçimine dikkat çeken çalışması oldukça önem arz ediyor. Teyit’in araştırmacılarla beraber ortaya koyduğu içerik, aşı dezenformasyonu yapanları ve ilişki ağlarının detaylarını içeriyor. Bilimsel veriler tersini gösteriyorken insanları aşı karşıtı olmaya sürükleyen nedir? Bu dezenformasyondan sorumlu olanlar kimler ve bunu yaparken kullandıkları anlatı biçimi ne? Kullandıkları argümanların ortak özellikleri neler?
Türkiye’de aşı karşıtlığı anlatıları tüm Dünya’da olduğu gibi çarpıtmalar, yanıltıcı söylemler ve mantık dışı iddialarla kuruluyor. Bu iddiaları açığa çıkarmak ve teyit etmek dezenformasyonun önüne geçmek için oldukça önemlidir. Aşı karşıtlığının bu denli gündemde olduğu ve dezenformasyon ortamı yarattığı bu dönemde bu çalışmaya değinmek yerinde olacaktır.

Yüksek etkileşimli hesaplar Covid-19 aşılarıyla ilgili yanlış bilgiyi kasten yayıyor

Teyit’in Sabancı Üniversitesi ve Edinburgh Üniversitesi’nden araştırmacılarla yaptığı iş birlikli bu çalışma, Twitter’da yayılım sağlayan 101 binin üzerinde hesap arasında öne çıkan ve Teyit’in de yanlış bilgi yaydığını daha önce tespit ettiği 36 yüksek etkileşimli hesabın Covid-19 aşılarına ilişkin yanlış bilgiyi kasten yaydığını ortaya çıkardı. Çalışmadaki kasıt kriteri, Türkiye’deki doğrulama platformları tarafından sıklıkla yanlış bilgi paylaştıkları ortaya koyulmasına rağmen hesap sahiplerinin içeriklerini kaldırmaması ya da düzeltmemesiydi. Bu hesaplar arasında Abdurrahman Dilipak (aDilipak), Ümit Aktaş (drumitaktas) ve Bilgehan Bilge (OpDrBilgehan) gibi hesaplar da bulunuyor. Çalışmada tespit edilen hesaplar yanlış bilgiyi sürekli olarak paylaşarak dezenformasyonu yineliyor. Bu yöntemle daha geniş kitlelere ulaşmayı hedefliyor. Aşılarla ilgili dezenformasyon yapanların anlatıları mRNA aşıları, Bill Gates ve küreselciler, hak ve özgürlükler, aşının yan etkileri ve yeni varyant biçimleri çerçevesinde kuruluyor.

Hangi kelimeleri kullanıyorlar?

Çalışmanın örneklemi dahilindeki 36 hesabın tweetleri incelenerek sık kullanılan kelimeler listesi oluşturulmuştur.

Kaynak

Burada büyük, dünya, gerçek ve yalan gibi kelimelerin kullanılmış olması aşılar hakkında kasten yanlış bilgi yayanların hayatı yorumlamada izlediği yola ufak da olsa bir ışık tutuyor. Genel çerçeveden bakınca “büyük oyun” teması göze çarpıyor. Burada yalnızca aşılara ilişkin tweetlere değil, ilgili aktörlerin tüm tweetlerine bir bakış atılmış olması, bu kişilerin olay ve olguları yorumlama perspektiflerine dair bir sinyal veriyor.

Oluşturulan listede “büyük, dünya, gerçek ve yalan” kelimelerin kullanılması aşılarla ilgili yanlış bilginin kasten yayılımına dikkat çekiyor. Çalışmada, genel çerçeveye bakılırsa tweetlerde “büyük oyun” temasının öne çıktığı bilgisi yer alıyor.

Ağ haritasındaki önemli dezenformasyon aktörleri kimler?

Çalışmada oluşturulan ağ haritasına göre, Bilgehan Bilge (OpDrBilgehan), Erkan Trükten (ErkanTrukten) ve Cemil Can (CemilCan5834) gibi kullanıcılar hem ürettikleri içeriklerin çeşitliliği hem de yüksek etkileşimleriyle dezenformasyonun yayılımında mühim bir paya sahip. Ağ haritasına bakıldığında aşı karşıtı hesaplar genellikle aynı söylemleri kullanıyor.

Dezenformasyon aktörlerinin aşılara ilişkin paylaşımlarının etkileşimi artıyor

Kaynak

Araştırmada etkileşime yönelik veriler elde edilirken, ay ay her dezenformasyon aktörünün aşıyla ilgili tweetlerinin o ay attıkları bütün tweetlere oranı hesaplanmıştır. Buna bakılarak tweetlerin Ocak 2021’de Türkiye’de aşılamanın başlamasıyla düzenli bir artışla yoğunlaşmıştır. Bu süreçte attığı tüm tweetlere oranla aşılarla ilgili en fazla tweet atan kullanıcılar saptanmıştır. Bu kullanıcıların Ali Osman Önder (aliosmanonder34 toplam 766 tweet içinde %32) ve Bilgehan Bilge (OpDrBilgehan toplam 1515 tweet içinde %32) olduğu görülmüştür.

Kasten yanlış bilgi yayan bu hesapların tweetlerinin aldığı etkileşim de zamanla artmıştır. Aldıkları etkileşimler Ocak-Eylül 2020’de attıkları tweet sayısına oranla incelenmiştir. Buna göre, tweet başına yaklaşık 40 tweet ve 115 beğeni almışlardır. Aşılama sürecinde Ocak-Eylül 2021 verilerine bakıldığında hesapların görünürlüklerinin ve etkileşimlerinin arttığı saptanmıştır. Ocak-Eylül 2021 döneminde hesaplarda tweet başına 120 retweet ve 390 beğeniye çıkmıştır. Bu noktada öne çıkan hesaplar Bilgehan Bilge (OpDrBilgehan), Erkan Trükten (ErkanTrukten) ve Cemil Can (CemilCan5834)’dır.

Aşı karşıtı anlatılar neler?

Araştırmada dezenformasyon aktörlerinin kurduğu anlatı yapıları saptanmıştır. Aşı karşıtları her ne kadar tek bir argümanla yetinmeme gibi bir özelliğe sahip olsa da genel hatlarıyla bu hesaplar ortak anlatı merkezli ilerlemektedir.

mRNA merkezli anlatılar

Bu tip anlatı yapısındaki temel dayanak mRNA’nın “Bill Gates, Uğur Şahin ve diğer küresecilerin” bir oyunu olduğudur. Çalışmanın bu kısmındaki bulguları oluşturan şey mRNA anahtar kelimesinin sıklıkla kullanılması, bu gibi paylaşımların yüksek etkileşim alması, “Biontech” ve “Pfizer” kelimelerinin genel itibariyle “çin aşısı” ve “sinovac” kelimelerinden daha fazla geçmesidir. Bu veriler, aşı karşıtlığının mRNA türü aşılar üzerinden yapıldığını göstermektedir.

Anlatı yapısına örnek analizimize buradan ulaşabilirsiniz.

Bill Gates ve “küreselciler” merkezli anlatılar

Çalışmada ulaşılan verilere göre, bu anlatı dilinin sıklıkla kullanılan kelimelerinin “biyoterörist” ve “küresel çete” olduğu görülmektedir. Bu anlatı, aşının içinde çip olduğu ve Bill Gates’in insanları takip etmek ya da yönetmek için bu çipleri yerleştirdiği iddialarına dayanmaktadır. Bunun için Gates’in çeşitli kurum ve kuruluşlardan (CDC, DSÖ gibi) destek aldığı öne sürülmektedir. Bu anlatıda Gates’in dışında “illüminati” ve “Rockefeller ailesi” gibi isimlerden de söz ediliyor.

Yan etki merkezli anlatılar

Bu anlatı kapsamında aşıların psikolojik sorunlar, miyokardit, anaflaktik şok, parkinson, Alzheimer ve çocuklarda otizme sebep olduğu iddia edilmektedir. Aşının ardından ölüm oranlarının arttığı öne sürülmektedir. Araştırmada en çok etkileşim alan tweetler incelenmiştir. Bu bağlamda yan etki merkezli anlatıların mRNA ile ilgili anlatılarla ortak noktalarının olduğu saptanmıştır.

Anlatı yapısına örnek analizimize buradan ulaşabilirsiniz.

Hak merkezli anlatılar

Hak merkezli anlatılarda aşı zorunluluğuyla kişisel hakların ihlal edildiğinden bahsediliyor. Araştırmaya göre, bu anlatı üzerinden ilerleyen kitlenin ilgi odağı Eyyüp Akbulut’un aşıların içeriği, kapanma ve maskeler konusunda soruşturma başlatması sonrası görevden alınmasıdır. Ayrıca bu anlatı, diğer yanıltıcı anlatılara ek bir dayanak olarak kullanılmaktadır.

Yeni varyant merkezli anlatılar

Araştırmada, bu anlatının ortaya çıkışının Covid-19 gibi bir aldatmaca olduğu görüşünde olan insanlar tarafından kurgulandığından bahsedilmektedir. Aşıların delta gibi yeni varyantlara karşı korumadığı iddiası bu anlatıda sıklıkla görülmektedir.

Anlatı yapısına örnek analizimize buradan ulaşabilirsiniz.

Araştırmanın bulguları neler?

Araştırmanın örneklemi dahilinde olan 36 hesabın yanlış bilgiyi devamlı yinelediği ve içerikleri daha geniş kitlelere yayma amacıyla ilerlediği saptanmıştır.

Araştırma, aşılamanın başladığı tarih olan Ocak 2021’den Ağustos 2021’e dek aşılara ilişkin yanlış bilgilerinin etkileşiminin onlarca kat arttığını ortaya koymaktadır.

Araştırmada ‘dezenformasyon aktörleri’ olarak kavramsallaştırılan bu kişiler, anlatılarını mRNA aşıları, Bill Gates ve küreselciler, hak ve özgürlükler, aşının yan etkileri ve yeni varyantlar gibi temalarla oluşturuyor. İddialarının ise bilimsel bir dayanağı bulunmuyor.