Yalancının mumu yatsıya kadar yanar atasözünün sözde “yassı” aletinden geldiği iddiası

Araştırmaya videodaki aletin ne olduğunu tarayarak başladık. Arama sonuçlarına göre videoda görülen alet 19. yüzyılda kullanılan bir mum söndürücü. İddia videosundaki logoya bakıldığında görüntüyü doğrudan Rescue & Restore isimli hesaptan aldığı anlaşılıyor. Hesap, restorasyon videoları yayınlıyor. Bu video her ne kadar 2022 yılında paylaşılmış olsa da Twitter’dan 24 Temmuz 2023’te paylaşılmış. Bu paylaşımı takip eden son birkaç günde de aletin “yalancının mumu yatsıya kadar yanar” atasözünün kökenini gösterdiği iddia ediliyor.

Mum, 5000 yıl önceye dek tarihlendirilebiliyor. Dolayısıyla eğer mumu söndürmek için bir gereç kullanılsaydı tarihselden moderne farklı kaynaklardan ulaşabilirdik. Türkçe kaynaklarda videodaki alete de “yassı” isimli bir mum söndürme gerecine de ulaşılamıyor.

Yassı kelimesini Divan-ü Lügati’t Türk’ten başlamak üzere farklı sözlüklerde taradık ancak “mum söndürücü” anlamına ulaşamadık.

Osmanlı döneminde aynı amaçla “mıkraz” denilen mum makası kullanılırmış.

Farklı modellerde tasarlanan bu gereç videodaki alete hiç benzemiyor. Mıkrazın makastan farkı üst tarafında bir haznesinin bulunması. Bu hazne ile mum fitili sıkıştırılıp söndürülürmüş.

Mezatlarda işlemeli mum makaslarına rastlamak mümkün. 

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğüne ve bu kurum altında çıkan makalelere baktığımızda atasözündeki kelime değişikliği ile ilgili herhangi bir açıklama olmadığını gördük. TDK’nın sözlüğünde atasözünün anlamı “söylenen söz yalansa durum çok geçmeden anlaşılır” şeklinde verilmiş. Atasözünde, zamansal bir kavramdan bahsediliyor. Bunun için de günün son namazı olan yatsı namazı kullanılmış. Yani atasözünde yalan gün bitmeden açığa çıkar denmek isteniyor.