Türk bilim insanı kök hücreden insan beyni üretmedi

Gelecekte insan beyni çalışmalarına katkı sağlayabilir

Bir Türk bilim insanının insan beyni ürettiği haberi Türkiye basınında olduğu kadar sosyal medyanın da gündeminde. Yürüttüğü çalışma ile adından bahsettiren Bilal Çakır, Washington Eyalet Üniversitesi’nde doktora yaptıktan sonra çalışmalarını Yale Üniversitesi’nde sürdüren şu anda kök hücreler ve onların sinir hücrelerinin farklılaşması konuları üzerine araştırmalar yapan bir Türk doktor.

Çakır, ilk kez kan damarları içeren yeni embriyo beyinleri geliştirdi. Kök hücrelerden yapılan milimetre boyutundaki bu beyinler, gelişmekte olan insan beyninin 3B yapısal modelleri. Organoid olarak isimlendirilen bu embriyo beyinleri gelecekte beyin gelişimiyle ilgili derinlemesine araştırma yapma imkanı sunabilecek. Çakır’ın bilimsel bir dergi olan Nature Methods‘da yayınlanan bu çalışmasının bir diğer önemli özelliği de bu minik beyinlerin kan damarlarının büyümesini teşvik ederek, bir yıl kadar yaşamalarının sağlanmış olması.

”Beyinle birebir aynı şey değil”

Laboratuvarda yapılan küçük embriyo beyinlerine, beyin organoidi deniyor. Litaratürde kültür ortamında yapay olarak büyütülmüş, beyne benzeyen minyatür bir organ olarak tanımlanıyor. İlk beyin organoidleri 2013 yılında Juergen Knoblich ve Madeline Lancester isimli bilim insanları tarafından üretildi. Bu mekanizmanın çalışması için, gelişen bir embriyonun henüz farklılaşmamış  kök hücrelerini kullanarak üç boyutlu (3B) beyin organoidini oluşturdular ve aylarca geliştirebildiler. Çakır’ın organoid çalışmasının 2013 yılında yapılan çalışmadan farkı; organoid’in kan damarları içeriyor olması ve bu damarların büyümesini sağlayarak labrotuvar ortamında 1 yıl kadar yaşatılması ve geliştirilmesi.

İndependent’a konuşan Çakır; “Bir beyin organoidi bir beyinle birebir aynı şey değil” dedi. Çakır sözlerine ek olarak “Ancak beynin hücresel bileşimi ve faaliyetinin bazı yönlerini taklit eden ve kendi neslinde olan indirgemeci bir hücresel sistem olarak düşünülebilir. Erken insan embriyonik beyin gelişiminin en azından bazı adımlarını izleyebiliyoruz. Bununla birlikte, beyin organoidleri alanı henüz emekleme aşamasındadır ve kullanımları, değişkenlikleri ve tekrarlanabilir anatomik organizasyonla 3B yapılara farklılaşamamaları nedeniyle sınırlandırılmıştır. Öncelikle, zardaki organoidler insan beyin zarına kıyasla boyut olarak çok daha küçük. Zardaki organoidlerin çapı en fazla 4 milimetre (mm)’ye kadar genişleyebilirken, insan beyin çapı yaklaşık 15 santimetre ve yalnızca gri maddenin kalınlığı 2-4 milimetredir. Özellikle, bir damar sisteminin olmadığı organoidlerde hücrelerin programlanmış bir şekilde ölümü gerçekleşir. Embriyodaki kök hücrelerin sağlıklı bir şekilde beyin hücrelerine farklılaşabilmesi için, damar sistemine ihtiyaç duyar” ifadelerini kullandı.