Maçka’daki İsmet İnönü heykelinin Aziziye Camii’nin üzerine yapıldığı iddiası

Aziziye Camii’nin yapımı tamamlanmamış

Öncelikle Sultan Abdülaziz’in kendi adına yaptırdığı Aziziye Camii’nden bahsedelim. İslam Ansiklopedisi’ne göre bu caminin yapımına 19. yüzyılda başlanmış; ancak Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi üzerine cami tamamlanamamış.

Sarkis Balyan mimarlığında, 1874 sonları veya 1875 başlarında yapımına başlanan cami; ilk olarak büyük bloklar halindeki temel taşları konularak yerden yükselmeye başlamış. Ancak Sultan Abdülaziz’in 30 Mayıs 1876’de tahttan indirilmesi üzerine inşaat durmuş ve büyük bloklar öylece kalmış.

Ayrıca İslam Ansiklopedisi 1940’larda cami arsasına kahvehane ve bazı özel binalar yapıldığını, caminin izlerinin yok olduğunu belirtmiş. 

Yine İslam Ansiklopedisi’nde bilgisi verilen başka bir Aziziye Cami ise Sultan Abdülaziz ve annesi Pertevniyal Valide Sultan’ın maddi yardımlarıyla 1872’de yapımına başlanan Konya Aziziye Camii. Bu cami, 1284’te yanan Yüksek Cami yerine yapılmış. Ancak iddiaya konu olan Aziziye Cami bu değil.

Taşlık Kahvesi

İslam Ansiklopedisi’nde cami arsası üzerine inşa edildiği söylenen kahvehane ise, Mimar Sedad Hakkı Eldem tarafından tasarlanan ve 1947-48 yıllarında yapılan Taşlık Kahvesi. Kahve, 1980’lerde Swissotel’in yapımı için yıkılmış.

İTÜ bünyesinde bulunan bir yüksek lisans tezinde ise kahvenin Sultan Abdülaziz döneminde yapılan istinat duvarı üzerine inşa edildiği bilgisi yer alıyor.

Google Haritalar üzerinden bahsedilen mekanların şimdiki yerlerine bakıldığında, hem İnönü Anıtı’nın hem de Taşlık Kahvesi’nin olası bir Aziziye Camii arazisi üzerinde olma ihtimali görünüyor. Ancak cami hiçbir zaman tamamlanmadığı için anıt ve kahvehanenin caminin üzerine yapıldığını söylemek doğru olmayacaktır.

Caminin taşları Şişli Camii’nde kullanılmış

Öte yandan, Cumhuriyet’in 4 Mart 1946 tarihli sayısında Şişli Camii yapımında Maşka’da Taşlık’ta yarım kalan caminin büyük taşlarının kullanıldığı; sökülen taşların yerine bir park yapılacağı belirtilmiş.

Şişli Camii 1945-1949 yılları arasında inşa edilmiş. 

İnönü anıtı yıllarca depoda bekletilmiş

İnönü Vakfı’nın anıt ile ilgili bilgilendirme yazısından çoğu detaya ulaşmak mümkün. Bu bilgilendirmeye göre, heykelin kökeni şehircilik uzmanı Henri Prost’un İstanbul için önerdiği gezi parkı projesine dayanıyor. 1940’ta dönemin İstanbul Valisi Lütfü Kırdar aracılığıyla hayata geçirilen projeyle Cumhuriyet döneminde inşa edilen ilk park Taksim’de açılıyor.

1944’te ise Gezi Parkı’nın Taksim Meydanı’na bakan kısmına dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün heykelinin konması fikri konuşuluyor. Bunun üzerine 1937’de Türkiye’ye sığınan ve Güzel Sanatlar Akademisi’nde Heykel Atölyesi’nin başına getirilen Alman asıllı heykeltıraş Prof. Rudolf Belling ile anlaşılıyor.

Heykelin yapımı ile eş zamanlı olarak Gezi Parkı’nın girişine kaidesi inşa ediliyor. Fakat İnönü Vakfı’na göre heykel, kaideye yerleştirilmeden, 1950’de iktidar olan Demokrat Partililer tarafından depoya kaldırılıyor. Heykel yıllar sonra, 1982’de İnönü Köşkü’nün önünde yer alan Taşlık Parkı’na dikiliyor.