Görselin, Şapka Kanunu’na karşı gelen “Şalcı Bacı lakaplı kadının” idamını gösterdiği iddiası

23 Eyl 2022

14:09

Yanlış

Doğru

Sonuç

Öncelikle, “Şalcı Bacı lakaplı bir kadının, Şapka Kanunu’na karşı geldiği için idam edildiği” şeklinde bir olayın yaşanıp yaşanmadığı doğrulanamıyor. Bu sebeple iddia, görsel doğrulama üzerine kurgulandı ve iddia başlığı “Görselin iddia edilen olaya ait olup olmadığı” şeklinde oluşturuldu.
Görsele gelecek olursak, fotoğraf sözde Şapka Kanunu’na karşı gelen Şalcı Bacı’nın idamını göstermiyor.
Fotoğraf, TBMM kararıyla cinayet suçundan yargılanan Hasan Kızı Fatma’nın 14 Aralık 1931 tarihinde gerçekleşen idamını gösteriyor.
TBMM ve İstiklal Mahkemeleri tarafından verilen idam cezaları tarandığında ‘Şalcı Bacı lakaplı’ veya ‘Şapka Kanunu’na karşı gelmek’ nedeniyle idam edilen herhangi bir kadın bulunamıyor.

İddia Yayılımı

İran’ın başkenti Tahran’da 13 Eylül 2022’de zorunlu başörtüsü yasalarına uymayarak gözaltına alınan Mahsa Amini’nin vefatı İranlı kadınların büyük tepkisine yol açmış ve protestolar büyüyerek tüm ülkeye yayılmıştı. İran’da protestolar devam ederken bir yandan da Türkiye’de olayı kınayan protestolar gerçekleşti, tepki paylaşımları yapıldı.

Bazı paylaşımlarda ise, “Sözde Şalcı Bacı lakaplı bir kadının Şapka Kanunu’na karşı çıktığı gerekçesiyle asıldığı” iddiası idam edilmiş bir kadının görseliyle paylaşıldı. Sosyal medya kullanıcıları bu paylaşımı, İran’da yaşanan gerginliği protesto edenlere, karşıt argüman olarak sunuyor ve sözde Türkiye tarihini işaret ediyor.

Görseli tersine arattığımızda; daha önce pek çok kez benzer iddialarla sosyal medyada paylaşıldığını, haber sitelerinde bilgi olarak verildiğini, hatta kitaplara bile konu olduğunu görüyoruz.

Peki Şalcı Bacı’nın şapka kanununa karşı geldiği için idam edildiği ve mevzubahis görselin bu idama ait olduğu iddiaları gerçeği yansıtıyor mu?

Kanıt

‘Darağacındaki ilk kadının 82 yıllık sırrı’

Görseli arattığımızda karşımıza çıkan sonuçlardan bazıları, ele aldığımız iddiaya benzer bilgiler içeriyorken bazıları ise ‘Şalcı Bacı’ adının geçmediği başka bir idam hikayesini anlatıyor. Aralık 2012’de ‘Darağacında ilk kadın’ temalı makaleler birkaç haber sitesinde yakın zaman aralıklarıyla paylaşıldığı görülüyor. Ancak bu makalelerden ilki Yusuf Yavuz’a ait. Gazeteci/yazar Yusuf Yavuz yazısında TBMM kararıyla idam edilen ilk kadın Fatma’dan bahsediyor. Ayrıca makaledeki görsellerin ilk kez yayınlandığının altını çiziyor. Bu görsellerden biri de iddiaya konu olan idam anını gösteriyor.

Makalesinde başta Mehmet Demirbaş olmak üzere Darıbükü sakinlerine başvuran Yavuz, TBMM kararıyla idam edilen ilk kadının Isparta ilinin Sütçüler ilçesine bağlı Darıbükü köyünden Hasan kızı Fatma olduğunu söylüyor. Üstelik Hasan kızı Fatma’nın idamına neden olan olay, aynı köyden Eşref’in karısını öldürmek. Yani bu habere göre, görseldeki kişinin ne adı Şalcı Bacı ne de işlediği suç Şapka Kanunu’na karşı gelmek.

‘TBMM kararıyla idamı infaz edilen ilk kadın Fatmana’

Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin Sosyal Araştırmalar Dergisi’nde yayınlanan ‘Cumhuriyet Döneminde Kadın Mahkumlara Verilen İdam Cezaları’ isimli makalede idam cezası infaz edilen ilk kadın olarak Darıbükü köyünde yaşayan Hüseyin kızı Fatmana’yı gösteriyor. Fatmana’nın idamına dair anlatılan hikaye ise Yusuf Yavuz’un anlattığıyla aynı. Makalede ayrıca idamın 14 Aralık 1931 tarihinde gerçekleştiği yazıyor.

Hikayeden emin olmak adına 14 Aralık 1931 ve takip eden tarihler için gazete arşivlerini taradığımızda Son Posta’nın 15 Aralık 1931 tarihli sayısında yer alan ‘Türkiyede Asılan İlk Kadın’ başlıklı haber karşımıza çıkıyor. Haberde Isparta’nın Darıbükü köyünden Hasan kızı Fatma’nın aynı köyden Eşref’in karısını öldürdüğü için idam cezası aldığı yazılmış.

Hasan kızı Fatma’ya verilen idam cezasıyla ilgili resmi belgeleri taradığımızda ise olayın üç kaynağı da doğrular nitelikte gerçekleştiğini görüyoruz. Ölüm cezası hakkında 3/83 numaralı Başvekalet tezkeresi ve Adliye Encümeni mazbatasında konu ‘Ispartanın Cebel nahiyesinin Darıbükü köyünden Ala Hasanoğullarından Hüseyin kızı Fatma’nın ölüm cezasına çarpılması’ olarak geçiyor.

İncelediğimiz kaynaklarda Hasan kızı Fatma ya da Hüseyin kızı Fatma olarak geçen kişi, resmi belgeden de anlaşılacağı üzere aynı kişi. Ala Hasanoğullarından Hüseyin kızı Fatma, söyleyiş farklılıklarına bağlı olarak iki farklı isimle de anılmış.

Böylelikle Yusuf Yavuz’un haberinde yer alan hikaye doğrulanıyor; ancak görselin Hasan kızı Fatma’nın idamına ait olup olmadığı bilgisini araştırmaya devam ediyoruz. Yavuz, yazısında idam fotoğraflarını Abdurrahman Kökdoğan arşivinden aldığını belirtiyor. Ayrıca yazarın aynı konuya ilişkin yazdığı diğer yazılarından birinde idamın hikayesini anlatan ‘Darağacına Takılan Düşler’ isimli belgeselden bahsediliyor. 2013 yapımı belgesel Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nün katkılarıyla yapılmış.

Hasan kızı Fatma’nın hikayesine ışık tutan belgesel

Yusuf Yavuz, yazarın ilk makalesinde başvurduğu Mehmet Demirbaş ve fotoğraf kaynağı olarak gösterilen Abdurrahman Kökdoğan belgeselde hikayeyi anlatan isimlerden. Öyle ki Yavuz’un kaleme aldığı yazılar ve idam görseli belgeselde kullanılmış. Köy sakinleri Hasan kızı Fatma’nın idam edildiği dönemi ve hikayesini anlatıyor. Öte yandan Fatma tarafından öldürülen kadının torunu Ümmühan Uysal da belgeselde hikayeyi doğruluyor.

Sonuç olarak görseldeki kişi Şapka Kanunu’na karşı gelen Şalcı Bacı değil; Yusuf Yavuz’un haberinde belirtildiği gibi TBMM kararıyla idam edilen ilk kadın, Darıbükü köyünden Hasan kızı Fatma.

Şalcı Bacı Şapka Kanunu’na karşı geldiği için idam edildi mi?

TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı’nın ‘Türk Hukukunda Ölüm Cezası’ adlı makalesinde meclisin ölüm cezasının yerine getirilmesine ilişkin 1920’den 1984’e kadar verdiği kararların listesi yer alıyor. Listede ‘Şalcı Bacı’ veya ‘Şapka Kanunu’nu’ aradığımızda herhangi bir sonuç çıkmıyor. Yine TBMM’nin Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı üzerinden İstiklal Mahkemeleri arşivine eriştiğimizde Şalcı Bacı ismini ve idam kararını bulamıyoruz.

İddia daha önce Teyit ve Malumatfuruş tarafından incelendi.

Bu sonuca itiraz et