‘Gavat’ kelimesinin kökeninin Sasani imparatorluğu Şahı I. Kavad’a dayandığı iddiası

Kelimenin kökenine dair araştırma yapmak için etimolojik sözlükleri inceledik. Türk Dil Kurumu, kelimenin kökenini Arapça “kavvâd” olarak veriyor.

Kubbealtı da “kavat” olarak listelediği kelimenin kökenini “kavvâd” olarak gösteriyor. 

Yazma Eserler Kurumu Başkanlığının resmi sitesinde günümüz harflerine aktarımı yapılan El-Okyânûsü’l-Basit Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l Muhît isimli Arapça sözlüğünün 4. cildinde “el-kavvat” maddesinde kelimenin anlamı, “koyun sürüsünü yahud yüz ‘aded olanını ra’y eden çobana denir.” olarak verilmiş. 

Aynı sözlükte “el-kelteban” kelimesinin anlamını verirken “pezevenge denir, kavvad manasına” açıklaması yazılmış. Yani sözlüğün hazırlandığı 15. yüzyılda da bu anlamda kullanılıyormuş.

Kelimenin farklı bir anlamı olduğu da yine sözlük içindeki farklı bir maddede karşımıza çıkıyor. El-bitrik sözcüğünü tanımlarken Kavvad-ı Rum kalıbından bahsediliyor. Kalıp, on bin sipahiden yani askerden sorumlu seraskere ve sancak beyi için kullanılırmış. Yani yöneticiler için kullanılan bir unvan olarak da karşımıza çıkıyor. 

Sasani İmparatorluğu hükümdarı Şah I. Kavad

Sasaniler, bir İran hanedanı. I. Kavad ise bu imparatorluk içinde 488-531 tarihleri arasında yaklaşık 3 yıllık bir kesinti ile saltanat sürmüş. Farsça kaynaklarda Şah 1. Kavad’ın ismini taradık. İsminin Kubad, Kavad, Kabad, Gabad gibi versiyonları olduğunu gördük.  Ancak bunların hiçbirisi Türkçe’de kullanılan “gavat” sözcüğünün geldiği Arapça “kavat” ile aynı yazıma sahip değil. Arapça kelime, şeddeli yani çift olarak yazılmış /v/ sesini sembolize eden “و” harfine sahip.

Farsça Wikipedia’ya göre Şah Kabad’ın ismi, efsanevi bir hükümdardan geliyor. Bu isim de Arapçaya Kabad (قباد) olarak çevrilmiş. Görüldüğü üzere ismin Arapçaya geçtiği form ve yazılışı da bugün gavat olarak kullanılan kelimenin Arapçadaki yazılışıyla ve sesletimiyle uyuşmuyor.

Başka bir kaynakta da Zerdüştlerin kutsal kitabı Avesta’da bu ismin Kuat  (کوات ) olarak geçtiğini söylüyor. Bu isim de ne sesletim ne de yazım bakımından Kavat ile eşleşmiyor.

Kavad’ın hükümdarlığı ile ilgili yaptığımız aramada iddiada bahsedildiği gibi ülkenin kızlarını göçmenlere sunduğuna dair herhangi bir anekdot görmedik.

Gazeteci Murat Bardakçı, 2013’teki köşeyazısında aynı iddiayı incelemiş ve uydurma olduğunu belirtmişti.