Fotoğraftaki çocukların Çanakkale Savaşı’na katılan onbeşliler olduğu iddiası

Her yıl 18 Mart’ta paylaşılan onbeşliler fotoğrafını görmüş olabilirsiniz. Bu fotoğraf genellikle Çanakkale Savaşı ile birlikte anılıyor.

Fotoğrafa ilk baktığımızda, yürüyüş yapan bir grup çocuk görüyoruz. Hemen arkalarında ise objektife girmiş bir tramvay var: 1914 itibariyle Beyoğlu’nda kullanıma giren elektrikli tramvay.

Fotoğrafın İstanbul’da ve hatta Beyoğlu’nda çekildiğini ilk incelememizde fark ediyoruz.

Fotoğraf, 1923 yılından

İncelememize, fotoğrafı tersine aratarak devam ediyoruz. Karşımıza çıkan ilk kare, bir kitaptan çekilmiş. Üzerinde, fotoğraftaki çocukların şark (doğu) cephesindeki yetimler olduğu yazılı.

Araştırmamızı, “Şark yetimleri” üzerinden devam ettirdik. Google üzerinden bu yönde yaptığımız arama, bizi Erhan Çiftçi’nin “Çanakkale Savaşı Esnasında Çekildiği İddia Edilen Bir Fotoğraf Hakkında” başlıklı yazısına götürdü. Çiftçi, iddia fotoğrafının 16 Nisan 1923 tarihinde Tevhid-i Efkar gazetesinde yer aldığını belirtmiş.

Biz Tevhid-i Efkar’ın söz konusu sayısına ulaşamadık. Anadolu Üniversitesi’nin Açık Kütüphane’si aracılığıyla erişebildiğimiz gazetelerde 13-16 Nisan 1923 aralığını taradık. Tanin ve Vatan gazetelerinde Şark yetimlerinin İstanbul’a geleceğine dair haberler bulduk.

Tanin -13 Nisan 1923

Şark Yetimleri 

Kazım Karabekir Paşa’nın Çocukları

Vatan -13 Nisan 1923

Şark vilayetlerimizin yetimleri İstanbul’da

Timsal Karabekir: Bunlar, Karabekir’in kendi yetiştirdiği evlatlar

Kazım Karabekir’in kızı Timsal Karabekir, katıldığı bir yayında babasını anlatırken iddia fotoğrafından da söz ediyor. Fotoğraftakilerin, babasının yetiştirdiği çocuklar olduğunu belirtiyor.

Yetimler Babası: Kazım Karabekir

Küçük yaşta babasız kalan Kazım Karabekir, bu yönden yaşadığı eksikliği Hayatım isimli kitabında şöyle dile getirir:

“Biri babasızlık acısı. Babalı çocuklar bana daha çok tesir ediyor. Herkes babasını görünce koşup yanına gidiyor. Babam bana şunu aldı bunu aldı dedikçe içimde bir acı başlıyor. Yetim ve öksüz çocukları daha çok seviyorum. Onlar bana daha çok yakın…” (K. Karabekir, Hayatım, s. 105.)

Aynı kitapta, babası ile ilgili anımsadıklarından bahsederken şöyle der: “Fakirlere çok acır ve yetim çocukları da himaye ederdi.” (K. Karabekir, Hayatım, s. 23.)

Çocukluğundan beri yetimlere kendini daha yakın hisseden Karabekir, 1. Dünya Savaşı’nın doğu cephesinde şehit olan askerlerin yetim kalan çocuklarının bakımını üstlenmiştir. Çocukların eğitimi ve güvenliği için çalışmış, bu sebeple “Yetimler Babası” olarak anılmıştır.

İddia kaynağındaki fotoğraf da Kazım Karabekir’in ilgilendiği yetim çocukların Beyoğlu’nda yaptığı yürüyüşten.

Karabekir, yetim çocuklarla birlikte farklı zamanlarda Anadolu seyahatleri yapmıştır. 9 Ekim 1922’de de beraberindeki elli öğrenciden kurulu müzik takımı “Şehit Yavruları Müfrezesi” ile İnebolu’ya hareket etmiştir. Öğütlerim isimli kitabını, yetimlere yön göstermek için yazdığını belirtmiştir. (K.Karabekir, Çocuk Davamız-Öğütlerim, s. 334)

Timsal Karabekir’in Anadolu Ajansı’na konuştuğu 8 dakikalık videoda yine Kazım Karabekir’in yetim çocuklarının fotoğraflarını görme imkanı bulduk.

Videoda gösterilen fotoğrafların birçoğu ‘çocuk asker’ iddialarında kullanılmakta. Oysa onlar,  cephede savaşıp şehit olan askerlerin geride kalan çocukları.

Osmanlı’da çocukların askere alındığını gösteren bir belge yok 

Osmanlı’daki askerlik yaşındaki değişiklikleri öğrenmek için araştırma alanımızı daralttık. Mehmet Arslan’ın Çanakkale Savaşı esnasındaki askeri alım şartlarını inceleyen yüksek lisans tezi, öncelikli kaynağımız oldu. Çanakkale Cephesi’nde asker ihtiyacını karşılamak için askerlik kanununda değişikliğe gitse de zorunlu askerlik yaşını 19’un altına düşürmedi.

Çanakkale Savaşı’nın da dahil olduğu süreçte askere alma kanunundaki ikinci madde değiştirildi. Böylece 19 ve 20 yaşındaki erkeklerin askere alınmasına karar verildi. (Düstur, Cilt: II, 7. Tertip, s. 545.)

İstisnai olarak 27 Mayıs 1915 tarihinde 42. maddede yapılan değişiklik ile asker yoklamaları
sırasında Mekteb-i Sultaniye 10. sınıf öğrencilerine yardımcı hizmette yer verildi. (Düstur, Cilt: II, 7. Tertip, s. 608.) Ancak 7 Ağustos 1915’te, yoklamalarda 18 yaşından küçüklerin olmaması yönünde karar alındı. (Düstur, Cilt: II, 7. Tertip, s. 693.)

“Hey Onbeşli” türküsünde, on beş yaşında savaşa gidenlerden bahsedilmiyor

Hey Onbeşli türküsünün Çanakkale Savaşı’na gitmek zorunda olan on beş yaşındaki çocuklar için yazıldığı söylenegelmiştir. Osmanlı’nın on beş yaşındaki çocukları zorunlu askerlik mukavemetine almadığını söylemiştik. Çanakkale Savaşı’nda asker ihtiyacı için sınır olarak 19 yaş ölçü alınmıştır.

Osmanlı devletinin Çanakkale Savaşı’ndaki zorunlu askerlik yaşını on dokuza çektiğini biliyoruz.

Hey Onbeşli türküsünün hikayesi içinse Google Scholar üzerinden araştırma yaptık. Ardahan Üniversitesi Yüksek Lisans öğrencisi Necdet Kurt, türkünün varyasyonlarından bahsederken kayda alınan ilk halinin 1927 yılında olduğunu söylüyor. 1915’teki Çanakkale Savaşı’nın üzerinden yalnızca on iki yıl geçmişken kaydedilen bu versiyon ile şu an yaygın olan versiyon arasında farklılıklar mevcut.

Örneğin, “Tokat yolları taşlı” değil de “Bağdat yolları taşlı” ve “Aslanda yârim kız senin adın Hediye” yerine, “Aslında yârim kız senin ismin Hediye” şeklindeki değişiklikler, savaşa gidenler için yazılmış olsaydı bu kadar hızlı bir şekilde değişmezdi.