Bill Gates’in fonladığı Dünya Sivrisinek Programı’yla ilgili ‘salgın’ iddiaları

‘Dünyanın en ölümcül hayvanını alt edebilir miyiz?’

Öncelikle iddia paylaşımlarının kaynağı olan Gates’in yazısından bahsedelim. Gates ‘Can we outsmart the world’s deadliest animal?’ başlıklı yazısına spesifik olarak Kolombiya’da çalışan fabrikayı anlatarak başlıyor. Fabrikada üretildikten sonra salınan sivrisineklerin yerel halkı korkutmadığını, ‘milyonlarca hayatı kurtarmak ve iyileştirmek için yardımcı olduklarını’ vurguluyor. Bill Gates yazısında fabrikalarda üretilen sivrisineklere Wolbachia enjekte edilip yabani sivrisineklerle üremeleri için serbest bırakıldıklarını, böylelikle Wolbachia bakterisini yaydıklarını ve insanlar için ölümcül olabilecek hastalıkların virüslerin bulaşını azalttıklarını ifade ediyor. Daha önce Endonezya’da yapılan kontrollü denemede dang hastalığı vakalarının %77, dang nedeniyle hastaneye yatışların %86 oranında azalttığını da ekliyor.

Dünya Sivrisinek Programı

Programın resmi internet sitesinde ‘About us (Hakkımızda)’ kısmına girdiğimizde sistemin amaçları, araçları ve uygulandığı bölgeler ile ilgili genel bilgiye ulaşıyoruz. Burada programın amacı dünyayı dang, Zika, sarıhumma, chikungunya benzeri sivrisinek kaynaklı hastalıklardan korumak olarak ifade ediliyor. Araçları ise Wolbachia bakterisi. Bu bakteriyi kullanarak Aedes aegypti sivrisineklerinin salgın hastalıklara neden olan virüsleri taşıma riskini en aza indirmek hedefleniyor. Okyanusya, Asya, Avrupa ve Amerika ülkelerinde çalışan programın Avustralya, Vietnam, Fransa ve Panama’da olmak üzere 4 ofisi bulunuyor. Haziran 2022 itibarıyla üretilen sivrisineklerin 12 ülkede 10 milyondan fazla insana ulaştığı belirtiliyor. Bu 12 ülke Brezilya, Kolombiya, Meksika, Endonezya, Laos, Sri Lanka, Vietnam, Avustralya, Fiji, Kiribati, Yeni Kaledonya ve Vanuatu olarak listeleniyor. Ayrıca bu özel sivrisineklerin yayılma oranının yüksek olduğu bölgelerde insanlara hastalık yayan virüslerin transferinin büyük oranda azaldığı da vurgulanıyor.

Wolbachia bakterisi

Yine The World Mosquito Program’in resmi sitesine göre, Wolbachia bakterisi ilk kez 1924’te keşfedilmiş. Farklı bir makale de bu bilgiyi doğrular nitelikte, bakterinin aynı yıl Hertig ve Wolbach tarafından Culex pipiens cinsi sivrisinepin üreme dokularında keşfedildiğine değiniyor. Hali hazırda programın direktörü olan Scott O’Neill, 1980’de Wolbachia ve dang hastalığı üzerine çalışmaya başlıyor ve ilk kez 1994’te Wolbachia uzaktan akraba böcek türleri arasında başarıyla aktarılıyor. Gates’in programa dolaylı olarak dahil olması 2004 senesinde Bill & Melinda Gates Vakfı’nın organizasyonu fonlamak için teklif vermesiyle gerçekleşiyor. Wolbachia sivrisinekleri ilk olarak 2015’te Kolombiya’da salınıyor.

Wolbachia bakterisi sivrisineklerde neye sebep oluyor?

Dünya Sivrisinek Programı’nın insanlar için ölümcül sonuçlara yol açabilecek dang, Zika, sarıhumma gibi hastalıkların yayılımını engellemek üzere sivrisineklere enjekte ettiği Wolbachia bakterisinin insanlarda herhangi bir hastalığa neden olmadığı bilimsel makalelerle ortaya konmuş. ‘Wolbachia Bakterileri ve Entomolojideki Yeri’ isimli makaleye göre Wolbachia’nın sebep olduğu semptomlar, sadece omurgasızlarda görülüyor. Bu bakteri bulaştığı sivrisineklerin üreme sistemlerine nüfuz ederek canlıda sitoplazmik uyumsuzluk, partenogenesis, erkek öldürücülük, virulenslik ve feminizasyon gibi üreme değişiklikleri meydana getiriyor.

Ayrıca Tübitak Bilim Genç’te yayınlanan makale, Wolbachia’nın pek çok böcekte doğal bir şekilde bulunduğunu ancak sivrisineklerde olmadığını ifade ediyor. Ancak bakteri sivrisineklere bulaştırıldığında, Wolbachia’nın sivrisinek hücrelerinde yer alan bazı virüslerin çoğalmasını engelliyor. Bu virüslerden biri de dang virüsü. Dolayısıyla Wolbachia bulaştırılan sivrisineklerin salınması ve yabani sivrisineklerle üremesiyle Wolbachia bakterisi sivrisinekler arasında yayılırken dang virüsünün yayılımı engellenmiş oluyor.