Atatürk, “Milletvekili maaşları öğretmen maaşlarını geçmesin” dedi mi?

Yıllardır sosyal medyada dolaşıma giren bu söze dair birincil kaynakları araştırma yapmaya başlıyoruz.

Ulaştığımız kaynaklar arasında bulunan Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri derlemesinde ilgili sözü araştırdığımızda kaynakta bu söze ya da bu sözle ilişkili olabilecek bir ifadeye rastlanmıyor.

Ancak derlemede, Atatürk’ün öğretmenlerin yaşadığı sıkıntılara değindiği bir kısmın yayımlandığını görüyoruz. Konuşmasında öğretmenlerin yaşamlarındaki maddi zorluğa dikkat çeken Atatürk, öğretmenlik görevinin ne kadar önemli bir meslek olduğunu da vurgulamış.

Ancak açıklamadan da anlaşılacağı üzere, öğretmen maaşlarının yetersizliği ve karşılaşılan zorluklarla milletvekili maaşlarının kıyaslanmış olması çok mümkün görünmüyor.

Yine Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri derlemesinde Atatürk’ün Kütahya’da öğretmenlerle bir araya geldiği bir konuşmasını buluyoruz. Ancak burada da  iddiada yer alan “Milletvekili maaşları öğretmen maaşlarını geçmesin” söylemine rastlanmıyor. İlgili görüşmede Atatürk, öğretmenlerin görevlerinin önemine değinerek, asker ordusunun ve öğretmenliğin gelecek nesiller için çok hayati bir kıymete sahip olduğunu anlatıyor.

Konuşmanın devamında da Atatürk, öğretmenlere Kurtuluş mücadelesinden dolayı gerekli önemin verilemediği, bundan sonraki süreçlerde öğretmenler ve eğitim için çalışılacağını belirtiyor.

TBMM’nin 5 Eylül 1920’de çıkardığı 18 sayılı Nisabı Müzakere Kanunu’nda Büyük Millet Meclisi azalarının (üye) ödenekleriyle ilgili üç madde yer alıyor. Bu maddelerde, 1920 yılında kabul edilen kanun kapsamında Büyük Millet Meclisi azalarına aylık 100 liralık maaş verildiği  bilgisine rastlanıyor.

Kanunda yazan bilgilerde vekillere ilk 4 ay için 1250 lira, sonraki aylar için ise 100 lira maaş verildiği anlaşılıyor. Bunun yanında, yılda bir defaya mahsus olmak üzere gidiş ve dönüş harcı olarak 40 kuruş verildiği belirtilmiş.

Daha sonraki süreçte, 16 Eylül 1922’de çıkarılan 272 sayılı Nisab’ı Müzakere Kanunu’nun 7. maddesini muaddil Kanun’unda  milletvekillerinin gidiş ve dönüş yollukları yılda 40 liradan 100 liraya çıkarıldığı bilgisi yer alıyor. Mart 1923’te 315 sayılı Nisab-ı Müzakere Kanunu’nun 6. ve 8. maddelerini muaddil Kanun’a göre, milletvekillerinin yıllık ödenekleri 2400 liraya çıkarıldığı belirtiliyor.

Tekrardan değişikliğe gidilen milletvekili maaşları, 1924 yılı Şubat ayında kabul edilen 421 sayılı Nisab’ı Müzakere Kanunu’na göre yıllık ödenekleri 3600 liraya çıkarılmış olup aylık maaş miktarı 308 TL’ye yükseltilmiş.

1876- 2006 yılları dönemindeki milletvekili ödenek ve yolluklarına dair tabloyu da kaynaklardan inceleyebilmek mümkün.

1924-1929 dönemi Milletvekili aylıklarının yer aldığı tabloya baktığımızda, milletvekillerinin 1929 yılında aylık 300 liradan fazla maaş aldığını tespit ediyoruz.

Ulaştığımız  Resmi Gazete’de, 15 Mayıs 1930 tarihinde kabul edilen 1613 sayılı Büyük Millet Meclisi Azasının Tahsisat ve Harcırahları Hakkında Kanun’a bakıldığında milletvekillerinin senelik maaşının 6000 lira olarak belirlendiği ve vekillere 125 lira gidiş ve dönüş harcı verilmesinin kararlaştırıldığı görülüyor;

1923 yıllarında ve sonraki dönemler incelendiğinde milletvekili maaşlarına ilişkin kabul edilen yasal düzenlemelerde öğretmen maaşlarıyla ilgili bir karşılaştırma görülmüyor. Bu dönemlerde, milletvekili maaşları öğretmen maaşlarından yüksekti. Geçmişe yönelik araştırma yaptığımızda, milletvekili maaşlarının her dönem öğretmen maaşlarından yüksek olduğu ve öğretmenlerin maaş ödemelerinde dönem dönem sıkıntılar yaşandığı anlaşılıyor.

Öğretmenler nasıl dönemlerden geçmişti?

Öğretmenlerin ekonomik sorunları geçmişten günümüze kadar taşınmış. Bu şartları geçmişte de incelediğimizde Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren öğretmenlerin ekonomik anlamdaki çektiği sıkıntıları görmek mümkün.  Geçmişte öğretmen maaşlarının geç ödenmesi, birkaç ay geciktirilmesi ve maaşlarının düşük olması gibi sorunlar öğretmenleri olumsuz yönde etkilemiştir. Öğretmenlerin maaş yetersizliği ve maaşlarda ortaya çıkan sorunların ortadan kaldırılamaması toplumda sorun olarak görülmeye de devam ediyor.

Öğretmen maaşlarına dair ulaştığımız kaynaklar doğrultusunda da milletvekili ve öğretmen maaşlarının arasında uçurum olduğu görülüyor. Ayrıca  Atatürk’ün bu yönde beyanı olduğuna ilişkin bir kanıta ulaşılamıyor.

13 Mart 1924’te kabul edilen Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu’nun 12. maddesinde öğretmenlerin staj sürecinde 1500 kuruş (15 lira)  maaş aldıkları ve stajlarını tamamlayıp öğretmen unvanını aldıklarında maaşlarının 1700’e  (17 lira) çıkarıldığı bilgisi yer alıyor.

Bu kanunla, öğretmenlik meslek haline getirilmiş ve öğretmenlere daha önce sahip olmadıkları birçok hak getirilmiş.

Öğretmen maaşlarıyla ilgili araştırma yapmaya devam ettiğimizde, 1926 yılında çıkarılan 789 sayılı kanunla öğretmen maaşlarının %25 oranında artırıldığı, ek olarak öğretmenlere giyecek ve kira yardımının yapılması konusunda karara varıldığı anlaşılıyor.

18 Mayıs 1929 kabul tarihli Devlet Memurları Maaşatının Tevhid ve Tedalüne Dair Kanun’un yayımlandığı Resmi Gazete’de öğretmen maaşlarıyla ilgili bilgilerin yer aldığı görülüyor. Buna göre, 1929 yılında öğretmen maaşlarının 17,5 ila 80 lira arasında değişkenlik gösterdiği anlaşılıyor. Örneğin liseler, orta okullar, İmam Hatip okullarında öğretmen maaşları 80 lira olarak belirlenmiş.

10 Haziran 1930 tarihinde kabul edilen 1702 sayılı İlk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun’a göre  öğretmenlere haftada her saat ders için ayda 8 lira maaş verileceği kararlaştırılmış.

Ancak halen milletvekili maaşlarının öğretmen maaşlarını geçeceğine yönelik bir ifadeye ya da karara rastlamıyoruz.

TBMM tutanaklarından ulaştığımız bilgilerde,  Malatya Milletvekili Reşid Ağa’nın öğretmen maaşlarına ilişkin yaptığı konuşmaya ulaşıyoruz. Maaşlarının ödenmediğini belirten milletvekili, öğretmenlerin sıkıntı ve sefalet içinde yaşadıklarını söylemiş.

Sonuç olarak Mustafa Kemal Atatürk’ün, milletvekili maaşlarının öğretmen maaşını geçmemesi gerektiği yönünde bir beyanına açık kaynaklardan ulaşılamıyor. Belgelerden de ortaya çıkan sonuçlar doğrultusunda milletvekili ve öğretmenlerin maaşının arasında gözle görülür bir fark var. Dolayısıyla yıllardır internet ortamında yayılıma giren bu sözün gerçeklikle bir bağlantısı bulunmuyor. Sosyal medyada  ünlü kişilere atfedilerek paylaşılan sözlerle sık sık karşılaşıyoruz. Ancak araştırıldığında, yayılımda olan birçok sözün uydurma olduğu sonucuna ulaşıyoruz. Atatürk’ün bahsi geçen bu sözü de herhangi bir yazılı kaynakta yer almıyor.