‘Aşkından divaneye dönmek’ sözünün eşlerine bağlılıklarıyla bilinen divane kuşlarından geldiği iddiası

Divane kelimesini Farsça’dan ödünçledik

Divane sözcüğü, Farsçadan doğrudan ödünçlediğimiz bir kelime. Türk Dil Kurumuna göre ilk anlamı deliyken mecaz olarak bir şeye çok düşkün kişiler için kullanılıyor. 

Sözlükte “divaneye dönmek” sözünün anlamı ise “çok üzülmek” olarak verilmiş. 

Kubbealtı Lügatı da aynı kelimenin kökeninin Farsça divane olduğunu belirtmiş. (ﺩﻳﻮﺍﻧﻪ) Anlam kısmına; çılgın, deli, mecnun yazmış. Yani divane kelimesi Türkçe deli ve Arapça mecnunun Farsça karşılığı olarak düşünülebilir. 

İddianın en eski paylaşımı 2018’den

Divane kuşu ile ilgili paylaşımın ne zamandır dolaşımda olduğunu öğrenmek için internet geçmişini inceledik. 2018 yılından önce herhangi bir paylaşıma ulaşamadık. Ayrıca işaret edilen albatros kuşunun bir diğer isminin divane kuşu olduğu da herhangi bir resmi kaynakta yer almıyor.

Albatroslar tek eşli mi?

Albatros yavrularınınsa %14-24’ünün dişi albatrosun ömür boyu sürdürdüğü beraberlikten olmadığı tahmin ediliyor. 

Yani albatroslar her iki yılda bir denizden dönüp ömür boyu eşleştikleri partnerleri ile çiftleşse de bu onların tek eşli olduğunu anlamına gelmez.

Herhangi bir bilimsel kaynakta da albatrosların eşlerini kaybettikten sonra intihar ettiği notunu görmedik. Hatta aksini gösteren yayınlar mevcut.

Nisan 2024’te The Sacramento Bee’de yayımlanan bir haber, dünyanın en yaşlı albatrosu Wisdom’ın eşini kaybettiğini ve yeni aşk arayışına girdiğini konu alıyor. 

Eşinin vefat etmesinin yanı sıra albatroslarda boşanma olarak adlandırılan durumlar da gerçekleşir. Bunun sebepleri arasında çiftleşme mevsiminde dönemeyen kuşların eşlerinin başkasıyla üremesi ve iklim değişikliği gösteriliyor. Yiyecek azlığı, suların daha sıcak olması gibi faktörler albatroslardaki stres hormonunu artırdığı için çiftlerin “düşük performans” nedeniyle de boşandığı belirtiliyor.

Anatomi anabilim dalında araştırma görevlisi Pedram Türkoğlu da 2022 yılında söz konusu iddia ile ilgili, şehir efsanesi olduğu yönünde paylaşım yapmış.

Tüm bu kanıtlara dayanarak albatrosların eşleri öldükten sonra intihar ettikleri bilgisinin ve divaneye dönmek sözünün bu kuşlardan geldiği iddiasının yanlış olduğunu söyleyebiliyoruz.

İddia ile ilgili Malumatfuruş‘un da incelemesi mevcut.